Kashyapsamhita Athva Vruddhajivakiya Tantra

SR No.: 032596
Original Sutra Author: N/A
Author: Marich Kashyap Maharshi, Girijashankar Mayashankar Shastri
Publisher: Sasthu Sahitya Vardhak Karyalay
Publication Year: 1970
Total Pages: 1034
Language: Gujarati
Classification: Interfaith
File Size: 36 MB

Page 858

રસદાષ-વિભાગીય-અધ્યાય ૬ઠો
૮૧૭. એકએકની સાથે જોડાતાં બીજાં ત્રણ ચતુષ્ક થાય | પાથ, મધુઢવાદુતિષીય, મધુચ્છછે; જેમ કે ૧લું ચતુષ્ક મધુ–અશ્લ–લવણ– તિરાષાય, મધુરુવતિશકાય, તિત છે–એટલે કે તે ચાર રસવાળું દ્રવ્ય– | મધુર સ્ટઢવપદુષ, મયુરીસ્ટઢવાસુગોમૂત્રથી મિશ્ર કરેલ શિલાજિત વગેરે જાણવાં; તિજ તિ ા ત ણે જ પઝા ઉમિર્મg૨ જું ચતુષ્ક મધુર–અમ્લ-લવણ-તિત થાય છે, રાસ્ટઢવહુતિ
તથા-મધુએટલે કે તે ચાર રસાવાળું દ્રવ્ય-ગોમૂત્રથી મિશ્ર વાતિકાર શક્તિ ત વગેરે કરેલ એક ખરીવાળાં પ્રાણીનું દૂધ વગેરે જાણવું; લાટાપpધા મિત્રાતત્ર સંયુ તલાસપછી ૩જુ ચતુષ્ક મધુર–અશ્લ–લવણકષાય થાય છે | પત, અહંદુજા ૧ / I એટલે કે તે ચાર રસોવાળાં દ્રવ્ય–સંધવથી યુક્ત | પાંચ પાંચ રસોથી મિશ્ર છ રસો થાય છાશ વગેરે સમજાય છે; તે પછી પાછળના ત્રણ છે; એટલે કે મધુર, અમ્લ, લવણ, કટુ, રસો કટુ-તિક્ત અને કષાય—એ ત્રણ આગળના તિક્ત અને કષાય એમ જે છ રસો છે, મધુર, અમ્લ તથા લવણ-એ ત્રણમાંના પ્રત્યેક તેમાંથી એક એકને દૂર કરવાથી પાંચ સાથે અલગ અલગ જોડાય છે; તેથી બીજા ત્રણ પાંચથી મિશ્ર છ રસે થાય છેજેમકે ચતુષ્ક સિદ્ધ થાય છે; જેમકે ૧લું ચતુષ્ક-કઠું- અમ્લ-લવણ-ક-તિક્ત, કષાય, મધુર, તિકત, કષાય, મધુર થાય છે; એટલે કે તે ચાર રસે
લવણુ-ક-તિક્ત-કષાય, મધુર-અમ્લ લવણ વાળાં દ્રવ્યો તલ તથા ગૂગળ વગેરે જાણવાં. ૨ | તિક્ત-કષાય, મધુર-અમ્લ-લવણ-કટુચતુષ્ક કટુ, તિક્ત, કષાય, અસ્ફરસવાળું થાય છે;
કષાય, મધુર-અમ્લ-લવણ—કટુ-તિક્ત–એમ એટલે કે તે ચાર રસવાળાં દ્રવ્ય-કૂણા મૂળા તથા તે પાંચ રસોવાળાં છ દ્રવ્ય મળે છે, પરંતુ હાથણીનું દહીં વગેરે જાણવાં; ૩જું ચતુક ક, છ ચે રસો જેમાં એકત્ર થયા હોય એવું તો તિક્ત, કષાય, લવણ એ ચાર રસોથી મિશ્ર હોય છે
છ રસવાળું દ્રવ્ય એક જ મળે છે, એ પ્રકારે એટલે કે તે ચાર રસવાળાં દ્રવ્યો સંચળ સહિત
અહીં સુધીમાં ૬૩ પ્રકારના જુદા જુદા રસે કૂણું બિલ્વફલ વગેરે જાણવાં; એમ અહીં આ ૭૪મા
કહ્યા છે, તેમાં સંયુક્ત પ૭ છે અને અસંસત્રમાં એકથી સાડા સાત લાઈનમાં પહેલાં નવ |
યુક્ત છ છે. ૭૫ ચતુષ્કા કયાં છે; તે પછીની સાડાસાતથી નવમી
વિવરણ: આ સૂત્રમાં પાંચ પાંચ રસઉપરની થોડી દશમી લાઈન સુધીમાં બીજાં ત્રણ
વાળાં દ્રવ્ય છ કહ્યાં છે, તેમાંનું ૧ લું અમ્લ-લવણ ચતુષે કહ્યાં છે, અને તે પછીની દશમી લાઈનથી
કઢ-તિકત-કષાય એટલે કે ખાટા, ખારા, તીખા ૧૩ મી લાઈન સુધીમાં છેલ્લાં ત્રણ ચતુષ્કા કહ્યાં
કડવા તથા તૂરા એ પાંચે રસથી યુકત દ્રવ્ય ભિલાછે; એમ અહીં પહેલાં ૯, પછી ૩ અને તે પછીનાં
માં, રૂપું તથા શિલાજિતથી મિશ્ર લીંબડે વગેરે ૩ મળી ૧૫ ચતુર્કે કહ્યાં છે એમ જાણવું. આ જ
| હેાય છે; ૨ જું મધુર–લવણ-કટુ-તિક્ત-કષાય પ્રકારે ચરકે સૂત્રસ્થાનના ૨૬ મા અધ્યાયમાં અને
એટલે કે મીઠા, ખારા, તીખા, કડવા તથા તૂરા સુશ્રુતે ઉત્તરત ત્રના ૬૩ મા અધ્યાયમાં ચાર ચાર રસોથી મિશ્ર ૧૫ દ્રવ્યો કહ્યાં છે; એમ તેઓને
રસવાળું દ્રવ્ય લસણ વગેરે હોય છે; ૩
મધુર–અશ્લ-કટુ-તિક-કષાય રસવાળું દ્રવ્ય હરડે, અહીં આ અધ્યાયના ૧૫–૧૭ શ્લેકના વિવરણ
આમળાં વગેરે હોય છે; મધુર-અમ્લ–લવણ-તિકતમાં લખેલ છે; તેઓને ત્યાં જેવાં. ૭૪
કષાય એટલે કે મીઠા, ખાટા, ખારા, કડવા તથા પાંચ પાંચ રસથી મિશ્ર છ દ્રવ્ય
તૂરા રસવાળું દ્રવ્ય ઔકભિદક્ષારથી યુકત છાશ ઝal guiાં લાના મધુરા- | વગેરે હોય છે; પમ્ મધુર અમ્લ લવણ હવUટુતિઃપાયા મેમપવિતધ્યા, કટુ-કષાય એટલે કે મીઠા, ખાટા, ખારા,
I નિuત્તા તથા-અઢઢવાવટુતિ- | તીખા તથા તૂરા રસથી યુકત દ્રવ્ય કટુત્રય કા પર