________________
દ્વાદશાંગીમાં આચારને પહેલું સ્થાન આપ્યું છે. આચારાંગ નિર્યુક્તિમાં કહ્યું છે કે, “ગાળ વિ સારો? સાયારો' અર્થાત અંગોનો સાર આચાર છે. આચારાંગમાં મોક્ષના ઉપાય (ચરણકરણ અથવા આચાર)નું પ્રતિપાદન કર્યું છે અને તે જ આગમનો સાર છે.
શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણસૂત્રમાં કહ્યું છે કે “સત્ર નાના રથન' રચઠ્ઠયાણ પાવથા નાગવચા સુરિયા' અર્થાત્ પ્રભુ મહાવીરે જગત જીવોના કલ્યાણ અર્થે સર્વજીવોની રક્ષા કરવા રૂપ અહિંસામય દયા ધર્મની પ્રરૂપણા કહી છે. જિનાગમમાં સૂત્ર-સિદ્ધાંતમાં વિચારવાણી અને વર્તનનો, વૃત્તિ, પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિનો, ભાવના અને કર્તવ્યનો જે સુમેળ મળે છે તેવો અન્ય કોઈ દર્શનમાં જોવા મળતો નથી. તેથી જ આત્મકલ્યાણ કરનારા આગમને અનન્ય, અદ્ભુત, અને અણમોલ એવો આત્મસુધારણાનો અમૂલ્ય દસ્તાવેજ કહ્યો છે. - જેમ જેમ વાણીનું પાન કરતો જાય છે, તેમ તેમ તેને પોતાના સાચા સ્વરૂપનું ભાન થાય છે કે હું ચૈતન્યશક્તિ સમ્પન્ન છું. આ ભૌતિક ઉર્જાશક્તિથી પણ વધારે મારામાં ચૈતન્ય છે, જે અનંતજ્ઞાન, અનંતદર્શન, અનંતસુખ, અને અનંતશક્તિનો ભંડાર છે. આવું ઉપકારી આગમનું જ્ઞાન મેળવીને મુમુક્ષુ જીવાત્મા હેય, શેય અને ઉપાદેય બુદ્ધિથી તત્ત્વને ગ્રહણ કરે છે. તે તેની વિવેકી સમ્યકદષ્ટિ છે. અર્થાત્ આ શ્રદ્ધાનું જાગરણ થતાં જ તેને સમ્યકર્દષ્ટિ છે. અર્થાત્ આ શ્રદ્ધાનું જાગરણ થતાં જ તેને સમ્યકુદૃષ્ટિ છે. અર્થાત્ આ શ્રદ્ધાનું જાગરણ થતાં જ તેને સમ્યક્દષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય છે.
શ્રીદશવૈકાલિકસૂત્રમાં ૪૧૦ પણ કહ્યું છે કે “પહમ્ ના તો રા' અર્થાત્ પ્રથમ જીવાજીવાદિ તત્ત્વજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરો પછી જ જીવોની યથાર્થ દયા પાળી શકાશે. આગળ બીજા સૂત્રમાં કહ્યું છે કે, “જ્ઞાન શિયાખ્યાં મોક્ષ' અર્થાતું જ્ઞાન અને ક્રિયા બન્નેનો સમન્વય થાય ત્યારે જ મોક્ષ પ્રાપ્તિ થાય છે.
ઉપર્યુક્ત કથાનાનુસાર જિજ્ઞાસુ મુમુક્ષુ ધર્મકથાનુયોગ આદિ ચાર અનુયોગદ્વારા જીવાજીવાદિ તત્ત્વો, તેમ જ પદ્રવ્યો અને (જ્ઞાનધારા ૬-૭ ૨૬ જિનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭)
