________________
પ્રથમ પ્રાદુર્ભાવ આ પ્રમાણે થયો. “રામનું સ્વપ્ન ભરતને ફળ્યું એ કથન મુજબ અન્ય માટેનો સરસ્વતી પ્રસાદ ઋષભને ફળ્યો તેથી તે ઉત્તમ કાવ્યો કરવા લાગ્યા અને વિદ્વાન કવિ ગણાયા.”
“કવિ ઋષભદાસ એક અધ્યયન' પ્રોફેસર વાડીલાલ ચોકસી પૃ. ૨૬ જો કે આ દંતકથા તર્કસંગત નથી લાગતી. એક તો ઋષભદાસ જન્મજાત, પરંપરાગત શ્રાવક હતા. તેથી રાત્રે લાડવો ખાય એ વાત અસંગત છે. એવી જ રીતે વ્રતધારી શ્રાવક હોવાને કારણે અન્યનો પ્રસાદ વગર પૂછયે અદત્ત પ્રસાદ પોતે આરોગે એ વાત ગળે ઊતરે એવી નથી પાછા વ્યાસહા કરવાવાળા અને એ પણ મંદિરમાં ભગવાનની સામે પ્રસાદ આરોગે શું?!!
પ્રસાદનો એક અર્થ કૃપા થાય છે. એ અર્થમાં લઈએ તો સરસ્વતી દેવીની કૃપા એમનાં પર ઊતરી હતી. એમ લઈ શકાય. વળી જેનદર્શન અનુસાર તો એમના જ્ઞાનાવરણીયકર્મનો ક્ષયોપશમાં જોરદાર હતો એ જ અર્થઘટન વધુ યોગ્ય લાગે છે એ વગર આવી રચનાઓ ન થાય.
આ દંતકથા બાજુએ રાખીએ તો પણ એટલી વાત તો સત્ય છે કે કવિ પોતાની દરેક કૃતિમાં સરસ્વતીની ભક્તિપૂર્વક સ્તુતિ કરી તેમનો પાડ અને પ્રભાવ પણ સ્વીકારે છે. કેટલીક કૃતિઓમાં એમણે શબ્દોમાંથી શારદાનું મંદિર ઊભું કર્યું છે. સરસ્વતીના દરેક દરેક રૂપથી માહિતગાર હતા તેથી સરસ્વતીના વિવિધ રૂપનો ઉલ્લેખ પોતાની કૃતિઓમાં કર્યો છે.
શ્રાવક કવિ ઋષભદાસના વ્યક્તિત્વને નિખારનારા પરિબળો આ પ્રમાણે છે
(૧) આર્થિક પરિબળ - માનવીની મુખ્ય જરૂરિયાત ત્રણ છે રોટી કપડાં અને મકાન આ ત્રણે જરૂરિયાત પૂર્ણ થાય તો મનુષ્ય બીજા કાર્યમાં આગળ વધી શકે. શ્રાવક કવિઓ ઓછા હોવાનું કારણ પણ એ જ છે કે મૂળભૂત જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવામાં સમયનો વ્યય થાય છે. માટે બીજી પ્રવૃત્તિઓ થઈ શકતી નથી. જ્ઞાનધારા ૬-
૭ ૧૧૦ % જૈિનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-
