________________
જ્યારે અહીં તો કવિ પરંપરાગત લક્ષ્મીપતિ હતા એ એમની કૃતિઓમાંથી જ સિદ્ધ થાય છે જેથી સરસ્વતીની સાધનામાં સમર્પિત થઈ ગયા હતા.
(૨) પારિવારિક પરિબળ : કૌટુંબિક વાતાવરણ પણ વ્યક્તિત્વને નિખારવામાં ખૂબ જ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે. પ્રાયઃ ગૃહકંકાશ વ્યક્તિત્વને રુંધે છે જ્યારે સંપસુલેહ વ્યક્તિત્વને નિખારે છે. કવિના પરિવારજનો વિનયી, સમજુ, પરગજુ સહનશીલ સૌજન્યશીલ હતા. તેમ જ સંયુક્ત પ્રેમાળ કુટુંબને કારણે કવિનું વ્યક્તિત્વ કમળની જેમ ખીલ્યું હતું.
સંપ સંપતિને કારણે કવિ ઋષભદાસ વહેવાર-વ્યાપાર વગેરેનો ભાર પરિવારજનોને સોંપીને પોતાનો મોટાભાગનો સમય પઠનપાઠન લેખનમાં જ વિતાવી શકતા હતા.
(૩) રાજકીય પરિબળ : અકબર બાદશાહના વખતમાં જીતાયેલા ગુજરાતમાં જહાંગીરના વખતમાં શાંતિ સ્થપાઈ ગઈ હતી. એ વખતે ઘણાં કવિઓ થયા અને કાવ્યો રચાયા. સંપૂર્ણ સતરમી સદીમાં પુષ્કળ કવિઓ થયા. એ શાંત રાજકીય વાતાવરણનું સૂચન કરે છે. એ સમયે આપણી પ્રજામાં સાહિત્ય વિદ્યાદિ પૂરબહાર ફેલાયા હતા નવા પરિબળો પણ ઉમેરાણા. એ સર્જકયુગનો લાભ શ્રાવક કવિ ઋષભદાસને પણ મળ્યો.
(૪) ભૌગોલિક પરિબળ : રમ્ય, શોભનીય, રમણીય પરિસર મનને તરબતર કરી દે છે જેથી અંતઃસ્કૂરણા ઝરણાની માફક વહી ઊઠે છે. જ્યારે મલિન પરિસરથી મન અસ્વસ્થ થઈ જાય અને મનમાં સારા વિચારો પણ પ્રવેશતાં નથી.
શ્રાવક કવિ ઋષભદાસ રિદ્ધિ-સિદ્ધિથી ભરપૂર સમૃદ્ધ નગરીના રહેવાસી હતા. જે એમના “હિતશિક્ષારાસ”, “મલ્લિનાથરાસ', હીરવિજયસૂરિરાસ” આદિ રાસોમાં થયેલા નગરીના વર્ણનથી સિદ્ધ થાય છે. કવિના જણાવ્યા મુજબ ગુજરાતના બધા નગરોમાં ખંભાત ચડિયાતું તેમ જ અલકાપુરી અમરાપુરી જેવું દર્શનીય, (જ્ઞાનધારા ૬- ૧૦૫) જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭
