________________
શેઠનું મન ગ્લાનિથી ભરાઈ ગયું. આજ અજાણતા અસત્ય બોલાઇ ગયું કે મારી પાસે કંઇ નથી રહ્યું, આ અંગૂઠી ભૂલથી મારી પાસે રહી ગઇ હતી તે પણ લેતા જાઓ.
સરદારે કિંમતી અંગૂઠી હાથમાં લીધી, તેને ફેરવી જોઇ, તેના ભાવ પણ ફરવા લાગ્યા, વિચારધારા પલટાઈ ગઈ, ક્યાં આ સત્યવાદી શેઠ ? અને ક્યાં અમે પાપી લૂંટારા, પોતાનું બધું ચાલ્યું ગયું હોવા છતાં શેઠે પોતાનું સત્ય ન છોડયું અને કયાં અમે અમારા પેટને માટે માનવતા પણ છોડી દઇએ છીએ. લૂંટ ચલાવીએ છીએ અને હત્યાઓ કરીએ છીએ ?
ચિત્તની નિર્મળધારાઓ શુભચિંતનમાં પરિણમી. સરદાર થોડીવાર વિચારતો રહ્યો. પછી શેઠનાં ચરણોમાં પડી ગયો, તેણે સાથીઓને કહ્યું – આ બધો માલ આપણે પચાવી શકીશું નહીં. સત્યના પ્રભાવથી ચાંચિયાઓના હૃદયનું પરિવર્તન થયું. સરદારે ચાંચિયાઓને કહ્યું શેઠનો માલ પાછો લાવો. આ કાચો પારો હજમ થઇ શકે નહિ. આ સત્યદેવતાનો માલ પાછો આપી દીધો અને સાથે પોતાના આ નીચ કાર્યનો પણ શેઠનાં ચરણોનો સ્પર્શ કરી સોગંદ (શપથ) લઇને સદાને માટે ત્યાગ કર્યો.
શેઠે તે સમયે ઉપદેશ ન આપ્યો કે આ તમારો પાપનો ધંધો છે. નરકનો માર્ગ છે. છોડી દો. પરંતુ જે લાખો કરોડો ઉપદેશથી પણ અધિક પ્રભાવશાળી તેના સત્યના આચરણે આ પ્રભાવ બતાવ્યો.
શાસ્ત્રને સત્ય જાણવા માટેનું સાધન ગણીએ તો સત્ય સુધી પહોંચવા માટે શાત્રને માત્ર સાધન રૂપે જ સ્વીકારી શકાય. પરંતુ શાસ્ત્રને જ સત્ય માની લેવાય નહિ. સત્ય શાસ્ત્રનું ઓશિયાળું નથી. અંતિમ સત્ય તો આચરણ અને અનુભૂતિથી જ પામી શકાય અને એજ સત્ય માનવીને મુક્તિ સુધી લઇ જવા સમર્થ છે.
७२
અમૃત ધારા
