________________
અહિંસામીમાંસા
૪૫ પરિશિષ્ટ
અહિંસા અને આગમ પહેલા ખંડના પ્રથમ દ્વારમાં પ્રાણવધનું સ્વરૂપ
જૈિન પરંપરાનુસાર અહત ભગવાને આગમોનું પ્રરુપણ કર્યું અને ગણધરોએ એને સૂત્રરૂપ નિબધ્ધ કર્યું. આગમોમાં ૧૨ અંગો છે જેમાંનું દસમું અંગ પ્રશ્નવ્યાકરણ છે. જે પૃષ્ઠવારા અથવા વારણસા નામે ઓળખાય છે. સમસ્ત સૂત્ર પ્રશ્નોના ઉત્તર (વાઈ) રૂપે હોવાને કારણે તેને “પ્રશ્નવ્યાકરણ” નામ આપવામાં આવ્યું છે. તેમાં બે ખંડ છે. પહેલા ખંડમાં પાંચ આસ્રવદ્વાર અને બીજા ખંડમાં સંવરારોનું વર્ણન છે.
પહેલા ખંડના પ્રથમ દ્વારમાં પ્રાણવધનું સ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. ત્રાસ-સ્થાવર જીવોનો વધ કરવાથી કે કષ્ટ પહોંચાડવાથી હિંસાનું પાપ લાગે છે તે સુંદર રીતે દર્શાવવામાં આવ્યું છે.
- બીજા ખંડના પ્રથમ દ્વારમાં અહિંસાનું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. અહિંસાને ભગવતી સ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવી છે. સાધુઓને યોગ્ય, નિર્દોષ ભિક્ષાના નિયમો દર્શાવવામાં આવ્યાં છે. અહિંસાવ્રતની પાંચ ભાવનાઓનું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે.]
પ્રાણવધરૂપ હિંસાના વિવિધ અર્થના પ્રતિપાદક ગુણવાચક ત્રીસ નામ છે - (૧) પ્રાણવધ (૨) શરીરથી [જીવોના પ્રાણોનું]ઉમૂલન કરવું તે (૩) અવિશ્વાસ (૪) હિંસા વિહિંસા (૫) અકૃત્ય (૬) ઘાતકારી (૭) મારણ (૮) વધકારી (૯) ઉપદ્રવકારી (૧૦) અતિપાતકારી (૧૧) આરંભસમારંભ (૧૨) આયુકર્મનો ઉપદ્રવ, ભેદ, નિષ્ઠાપન, ગાલના, સંવર્તક અને સંક્ષેપ (૧૩) મૃત્યુ (૧૪) અસંયમ (૧૫) કટક (સૈન્ય) મર્દન (૧૬) વ્યુપરમણ (૧૭) પરભવ સંક્રમણકારક (૧૮) દુર્ગતિપ્રપાત (૧૯) પાપકોપ (૨૦) પાપલોભ (૨૧) છેદન (૨૨) જીવિત-અંતઃકરણ (૨૩) ભયંકર (૨૪) ઋણકર (૨૫) વજ (ર૬) પરિતાપન આશ્રવ (૨૭) વિનાશ (૨૮) નિર્યાપના (૨૯) લંપના (૩૦) ગુણોની વિરાધના. ઈત્યાદિ ક્લેશયુક્ત પ્રાણવધના કટુફળ નિર્દેશક આ ત્રીસ નામ છે.
