________________
અહિંસામીમાંસા
માનવી, સમાજ કે રાષ્ટ્રના ચરિત્ર્ય ઘડતરની સાથોસાથ અહિંસાની ભાવનાનો વિકાસ થવો અનિવાર્ય છે. સર્વ ધર્મનો સાર અહિંસા છે. જેમ આત્મા વિના શરીર મડદું, શબ છે તેમ અહિંસા વિના ધર્મ નિષ્પ્રાણ છે. અહિંસા વિનાનો ધર્મએ ધર્મ નથી, એ છે માત્ર કપોલ કલ્પના. કોઈપણ ધર્મ ગમે તેટલો ઊંચો હોય ક્રિયા-કાંડની પ્રધાનતા હોય, ઉગ્રતપશ્ચર્યા, ધર્માચરણ થતું હોય પરંતુ ત્યાં જો અહિંસાની ભાવના વિદ્યમાન ન હોય તો તે ધર્મ મૂલ્યહીન છે. જે ધર્મમાં અહિંસા ભાવનાનું સ્રોત વિપુલમાત્રામાં વહેતું હોય તે જ ધર્મ વિરાટ સ્વરૂપ ધારણ કરી શકે છે. જીવો પ્રત્યે દયા, પીડિતો પ્રત્યે સંવેદના, નિર્બળ પ્રત્યે અનુકંપા, પાપાત્મા પ્રત્યે સહાનુભૂતિ, વિષયાસકતો પ્રત્યે સહિષ્ણુતા કેળવવી અનિવાર્ય છે કારણ કે જીવનમાં ભૌતિક ક્ષેત્રે જે સફળતા મળે છે તે ક્ષણિક, નશ્વર હોય છે. જીવનની વાસ્તવિક સફળતા છે આત્માની પવિત્રતા. આ પવિત્રતા વિશ્વના સમસ્ત આદર્શો અને સિદ્ધાંતોને સમાન રૂપે માન્ય છે. મનુષ્ય માત્રનું અંતિમ લક્ષ્ય પવિત્રતા છે. બધાની મંઝીલ એક જ છે, ભલે સત્તાઓ ભિન્ન હોય, રજુઆત, મતો ભિન્ન હોય. તે આત્માની પવિત્રતા પ્રાપ્ત થાય છે અહિંસક પ્રવૃત્તિઓ
દ્વારા.
૪૪
અહિંસા જીવનમાં સ્થાપિત ત્યારે જ થાય જ્યારે હૃદયમાં ‘આત્મવત્ સર્વભૂતેષુ' એ સર્વસામાન્ય સિદ્ધાંતનું સંપૂર્ણપણે સ્થાપન કરવામાં આવે. દરેક મનુષ્ય આ ભાવનાને હૃદયમાં ધારણ કરે અને જીવદયા પાલન માટે આ શ્લોક માનસ પટ સ્થાપિત કરે.
अहिंसा प्रथमो धर्मः सर्वशास्त्रेषु विश्रुतः । यत्र जीवदया नास्ति तत्सर्वं परिवर्जयेत् ॥
