________________
૩૮
અહિંસામીમાંસા જૈનધર્મના આદિપ્રવર્તક ઋષભદેવે મનુષ્યજીવનને અધિકાધિક સાત્ત્વિક બનાવવા માટે કૃષિને પ્રાધાન્ય આપી તેનો સર્વાગી વિકાસ સાધ્યો.
માંસાહાર કરનાર પર માંસાહારની જવાબદારીની અપેક્ષાએ શાકાહારીની જવાબદારી વિશેષ અપેક્ષિત છે. કારણ શાકાહારી સ્વયં માંસાહારીને શાકાહાર તરફ પ્રભાવિત કરી શક્યાં નહીં. શાકાહારીના શ્રદ્ધાળુ સાધકે અનેક સંશોધન, તારણ અને પુરાવા સાથે માંસાહારીને માંસાહારની નકારાત્મક, નિષેધાત્મક પાસા તરફ અભિપ્રેત કરવા જોઈએ જેથી તેઓ શાકાહારનું મહત્ત્વ સમજી તેને અપનાવી શકે.
શાકાહારનો સંબંધ અંધાર પુરતો મર્યાદિત નહીં માનતા તે ઘણો વ્યાપક છે. તેનો સીધો સંબંધ મૌલિક ધર્મ સાથે છે. જ્યારે માનવ આસપાસના પ્રાણીઓ સાથે વાત્સલ્ય, પ્રેમ-દયા-અનુકંપા-કરુણા ભર્યો વહેવાર કરે ત્યારે તેનો આત્મિક વિકાસ થાય છે. માનવની સભ્યતા, સુસંસ્કૃતિનું માપદંડ તેનામાં રહેલી અન્ય આત્માઓ પ્રત્યેની સહાનુભૂતિ, સભ્યતા છે. મહારાષ્ટ્રના સંત એકનાથ વિષયક એક ખુબ જાણીતું ઉદાહરણ છે. તેમના મંદિરમાં ભજન-કીર્તન ચાલુ હતા. બધા જ ભક્તિના રંગે રંગાયેલ, ભક્તિની મસ્તીમાં એકાગ્ર હતાં. મંદિર બહાર ભેંસને તેનો માલિક સોટીથી માર મારી રહ્યો હતો. જ્યારે એનું આક્રંદ મંદિરમાં સંત એકનાથ સુધી પહોચ્યું ત્યારે તેમની પીઠ પર પણ સોટીના સોળ ઊઠી આવ્યાં. આ છે માનવીની કરુણા, અનુકંપા, દયા, સહાનુભૂતિનું ઉત્તમ ઉદાહરણ.
ભારતદેશ શાકાહારનો સર્વશ્રેષ્ઠ સંદેશવાહક છે. શાકાહાર ભારત દેશના સર્વધર્મની આદિ પરંપરા છે. આજે પશ્ચિમના દેશો પણ ભારતના સંગથી, શીખથી શાકાહાર તરફ વળી રહ્યાં છે. અમેરિકાના વૈજ્ઞાનિકોએ જ અનેક સંશોધન પરથી તારણ કાઢ્યું છે કે શાકાહારીમાં તેજસ્વીતા, દયા, ક્ષમા, પ્રેમ, બળ, સહનશીલતા જેવા ગુણો વિશેષ રૂપે પ્રગટે છે અને વિકસે છે. તેમની આત્મિક અને માનસિક શક્તિ પણ સુવિકસિત હોય છે. અહિંસા દ્વારા પર્યાવરણ સંતુલન.
જૈન ધર્મનો અહિંસાનો સિદ્ધાંત પર્યાવરણ સંતુલન પોષક છે. સ્થૂળ
