________________
૨૪
અહિંસામીમાંસા
પ્રથમ પોતાની જાતને તપાસી-ચકાસી. પોતાના સિદ્ધાંતોને જીવનમાં અપનાવ્યાં અને પછી પોતે ગામે-ગામ, શેરીએ- શેરી, મહોલ્લે-મહોલ્લો અને ઘરે-ઘરે ફર્યા. જનતાને પોતાની વાત, અહિંસાની વાત સમજાવી. તેઓના વિચારમાં, વર્તનમાં પરિવર્તન આણ્યું. પોતાના શિષ્યોને તૈયાર કરી, તેમના દ્વારા શાંતિની મિશાલ પકડાવી અને તે સત્ય અને અહિંસાની મશાલ દ્વારા પ્રગતિનું માપદંડ નિશ્ચિત કર્યું. ગૌતમ બુદ્ધ અને ભગવાન મહાવીર શું કાયર હતાં ? ન હતાં મહાવીર અને ગૌતમ કાયર કે ન હતી તેમની અહિંસા કાયર. કાયર તો એ છે જે હિંસાનું બહાનું બતાવી પોતાના પ્રાણોની રક્ષા કરવા ઇચ્છે છે
કોઈને મારી નાખવા, ઘાત કરવો, હિંસા કરવી એ બહાદુરીનું કામ છે તેવું કયું શાસ્ત્ર, ક્યા ધર્માત્મા કહે છે ? કોઈને મારી નાખવામાં કોઈ બહાદુરી નથી. બહાદુરી છે પોતે જાતે મરી જવામાં, બલિદાન આપવામાં. પ્રાણીમાત્ર સુખ ઇચ્છે છે, જીવન ઇચ્છે છે. મરી જવા કોણ તૈયાર છે? મરવા માટે કોઈ તૈયાર નથી. વૃદ્ધ, બીમાર, અશક્તોમાં પણ પ્રતિપળ જીવનની આશાનું સિંચન થતું રહેતું હોય છે. છેલ્લી ક્ષણો ગણતો વૃદ્ધ કે બીમાર વ્યક્તિ પણ ઇચ્છે કે એવી કોઈ દવા મળી જાય, જાદુઈ ચમત્કાર થાય કે જીવી જવાય, બચી જવાય અને થોડા વધુ દિવસ જીવી શકાય. આવો છે જીવનનો મોહ. ત્યારે અહિંસાના પ્રચારક પોતે સ્વયંનુ બલિદાન કરે, શહીદ થઈ જાય એને શું કાયરતા-પાંગળાપણું કહેવાય? અહિંસા તો વીરોનો ધર્મ છે.
આનું ઉદાહરણ છે આધુનિક યુગના મહાત્મા ગાંધીજી. આ જ મહાત્મા ગાંધીએ ભારતદેશને અંગ્રેજોની ગુલામીમાંથી મુક્ત કરવા માટે, આઝાદી માટે સદીઓથી ચાલ્યો આવતો, પારંપારિક યુદ્ધનો, લડાઈનો માર્ગ ન અપનાવ્યો. એ માર્ગ હિંસક હતો. તેમણે અપનાવ્યો અહિંસાનો માર્ગ. અને અહિંસાના માધ્યમ વડે જ તેમણે અંગ્રેજોને ભારતમાંથી હાંકી કાઢ્યા, ભારતને ગુલામી માંથી મુક્ત કરી આઝાદી અપાવી. આ માટે તેમણે ઉપવાસ કર્યો, સત્યાગ્રહ કર્યો, અસહયોગની ચળવળ શરૂ કરી, અહિંસક આંદોલન કર્યા, સવિનય અવજ્ઞા દ્વારા તેમણે દેશને આઝાદી
