________________
અહિંસામીમાંસા
૨૫ અપાવી. આ માર્ગ કાયરતાનો નથી પણ આ માર્ગ છે વીરતાનો, સત્ત્વનો, આત્મવિશ્વાસનો. અહિંસાત્મક પ્રતિકાર એ જીવનનો સર્વોચ્ચ આદર્શ છે.
આમ પૂર્ણ અહિંસાનો આદર્શ પૂર્ણતયા અવ્યવહારિક હોતો નથી. જેમ જેમ વ્યક્તિ સંપત્તિ અને શરીરના મોહથી પર થઈ ઉર્ધ્વ તરફ ગતિ કરે છે ત્યારે અહિંસાનો આદર્શ વ્યવહાર્ય બની રહે છે. છતાં પણ શરીરધારી આત્મા માટે અહિંસા એક આદર્શરૂપ જ રહે છે. પરંતુ તે યથાર્થ રૂપે અવતરિત થઈ શકતી નથી. જ્યારે શરીરના સંરક્ષણનો મોહ નાશ પામશે, શરીર તરફનું આકર્ષણ શૂન્ય થશે, વિરક્તિ-અનાસક્ત ભાવ ઉત્પન્ન થશે ત્યારે પૂર્ણ અહિંસાનું અવતરણ થશે, પૂર્ણરૂપે અહિંસા શરીરધારી માટે શક્ય નથી પછી ભલે શરીર સાધના માટે હોય. ત્યાં શરીરના સંરક્ષણની વૃત્તિ ન હોવા છતાં પણ શરીરધારી માટે પૂર્ણ આદર્શ અહિંસાનો પ્રાદુર્ભાવ શક્ય નથી. કારણ શરીર સાધનાર્થે હોય, પરોપકારાર્થે હોય, અનાસક્ત ભાવે હોવા છતાં પણ શરીર એ શરીર છે. શરીર છે તો એને દૈહિક ધર્મો છે. એને આહાર છે, વિહાર છે, દૈહિક ધર્મો છે, પ્રવૃત્તિ છે. અને આ બધું હિંસા વગર શક્ય નથી, સંભવ નથી. પરંતુ અહીં એક વાત નિશ્ચિત છે કે આ તબક્કા દરમ્યાન થતી હિંસા નિરુપદ્રવી, તેજસ્વી હિંસા હશે. અહીંયા સંકલ્પ શુદ્ધ-સાત્વિક હશે. તેનું ધ્યેય-લક્ષ શ્રેયાર્થે હશે. તેની પ્રવૃત્તિમાં સર્વજીવો તરફ તેનામાં રહેલો આત્મવતભાવ તરતમભાવે ખંડિત થતો હોતો નથી.
હિંસાના પ્રકાર :- હિંસા બે પ્રકારે થાય છે. (૧) પ્રત્યક્ષ હિંસા અને (૨) પરોક્ષ હિંસા.
- પ્રત્યક્ષ હિંસા - જે હિંસા પ્રત્યક્ષ રીતે દેખાય છે, સમજાય છે તે પ્રત્યક્ષ હિંસા. એકેન્દ્રિય જીવથી માંડી પંચેન્દ્રિય જીવ સુધીના જીવોની હિંસા સહજ રીતે થાય છે પરંતુ તે ક્યારે-કેમ થઈ તે જણાઈ આવે છે. જરા જેટલી સાવધાની વડે તે રોકી શકાય છે, અટકાવી શકાય છે.
પરોક્ષ હિંસાનું સ્વરૂપ અતિ સૂક્ષ્મ, વ્યાપક, કઠિન અને દુર્ગમ છે. તે સામાન્યરીતે સરળતાથી જોઈ-જાણી શકાતું નથી. પરોક્ષ હિંસાના ઊંડાણ, તળને સમજવું અત્યંત આવશ્યક છે. પરોક્ષ હિંસા થતી નથી. હિંસાના
