________________
૨૩
અહિંસામીમાંસા કલહ, પ્રમાદ-વિષય પ્રત્યે આકર્ષણ જેવા કારણોથી અંગ્રેજો ફાવી ગયા. ગાંધીજીએ એ જ અહિંસક માર્ગ દ્વારા દેશને અંગ્રેજોની ગુલામીમાંથી મુક્ત કર્યો ત્યારે બંધનકર્તા કોણ... હિંસાનું કષાયનું સામ્રાજય કે અહિંસા ?
કોઈ કહે છે- ઘાતક પ્રાણીઓને દંડ અનિવાર્ય છે. તો શું એ હિંસા નથી ? જૈનધર્મ પણ અપરાધીને દંડ માન્ય કરે જ છે. અપરાધીને દંડ આપવાથી અહિંસાનું સામ્રાજ્ય સ્થપાય છે કારણ... એક અપરાધીને ઉચિત દંડ મળતાં અનેક અપરાધીઓ થતાં અટકે છે... અપરાધ કરવાની વૃત્તિ, સાહસ ઘટે છે અને હિંસા અટકે છે. કોઈ એવું માને કે જીવન સંઘર્ષ અથવા અન્યાય સામે લડવાની તાકાત માત્ર હિંસામાં જ છે તો આ માન્યતા ભમ્ર ભરેલી છે. પ્રવૃત્તિપ્રધાન અહિંસા દ્વારા સિદ્ધ થયું છે કે અહિંસા દ્વારા અસહયોગ કરી શકાય છે પરંતુ તે વિવેકપૂર્વક, સમજપૂર્વકનો હશે. ત્યાં આગ્રહ હશે પણ હઠાગ્રહ નહીં હોય, પરંતુ તે હશે સત્યાગ્રહ. અહિંસા દ્વારા સંઘર્ષનો સામનો હથિયાર, તોપ કે શસ્ત્રોથી નહીં પરંતુ પ્રેમ, સદ્ભાવ અને સદ્વર્તન દ્વારા થશે જે વિરોધી-સામેની વ્યક્તિના દિલ-દિમાગ બંન્ને પર અસર કરશે. પ્રેમ દ્વારા મૈત્રીભાવ, કેળવાશે, જે એક સમ્પ્રવૃત્તિ રૂપે સ્થાપિત થશે. સમાજ સેવા કે સમાજના નિર્માણ માટે અહિંસા ઉચ્ચ આદર્શ છે. જીવન અને સમાજ પ્રત્યેની પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિમાં અહિંસક દૃષ્ટિકોણ સર્વથા આવકાર્ય, ઇચ્છનીય છે. અહિંસા-વીરોનો ધર્મ : - - આમ અહિંસાએ કાયરતા નથી પણ વીરોનો ધર્મ છે. આજથી ઈ.સ. ૨૬૦૦ વર્ષ પૂર્વે જ્યારે બ્રાહ્મણોનું વર્ચસ્વ હતું, જાતિવાદનો નશો વ્યાપી ચૂક્યો હતો, અંધ વિશ્વાસ, તંત્ર-મંત્ર, હિંસક તત્ત્વો, યજ્ઞ-યાજ્ઞાદિ ક્રિયાઓ વડે માનવ સમાજ કલુષિત થઈ ત્રાહિમામ્ પોકારી ઊઠ્યો હતો, ગુલામી-દાસત્વની પ્રથા દ્વારા માનવનું મહત્તમ શોષણ કરવામાં આવતું, માનવ સમાજની પ્રગતિ રૂંધાઈ રહી હતી તેવે સમયે શ્રમણ પરંપરા અસ્તિત્વમાં આવી. ભગવાન મહાવીર અને બુદ્ધ અહિંસક ક્રાંતિ આણી નવસર્જન કર્યું. તેમણે પોતાના વિચારોને રજુ કરવા, સમાજમાં ક્રાંતિ આણવા રાજ્યનો, કાયદાનો, સેનાનો, યુદ્ધનો, વિગ્રહનો આશરો લીધો નહીં. તેમણે
