________________
૨૨
અહિંસામીમાંસા ખાળવા અનેક પ્રયત્નો કર્યા. સ્વયં દૂત બની ગયા દુર્યોધનની સભામાં એને સમજાવવા એને મનાવવા અનેક પ્રયત્નો કર્યા. નીતિ, ન્યાય, સત્યનો રાહ સમજાવ્યો અને તે રાહે પાંડવોને માત્ર પાંચ જ ગામડાંઓ આપવા માટે વિનંતી કરી. પરંતુ એવું કાંઈ બની શક્યું નહીં. કૃષ્ણ યુદ્ધ માટે પાંડવોને સમજાવ્યાં, અર્જુનને સમજાયો. સ્વયં કૃષ્ણને જ યુદ્ધ માટે મજબૂર થવું પડ્યું. છતાં અર્જુને ભાઈઓ સાથે, કુટુંબીજનો, ગુરુજનો સાથે યુદ્ધ કરવાનું મુનાસિબ ન માન્યું અને શસ્ત્રો-હથિયારો ફેંકી દીધા ત્યારે શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને બ્રહ્મજ્ઞાન આપ્યું અને અર્જુન યુદ્ધ માટે તૈયાર થયો. સત્ય, ન્યાય, નીતિનો વિજય થયો. અહીંયા પણ વિરોધી હિંસા હતી ફરજના ભાગરૂપે.
આવા અનેકાનેક ઉદાહરણો છે ભારતીય સંસ્કૃતિના ઇતિહાસમાં. અહીં સ્પષ્ટ વાત એમ છે કે અહિંસાની સાધના પરિસ્થિતિ, સમાજ, વ્યક્તિ અને વિવેકનું સંતુલિત સ્વરૂપ છે. જો તેમાં ક્યાંય પારસ્પરિક સંતુલન નહીં રહે તો અહિંસાની સાધના બગડી જશે. આમ, વિરોધી હિંસા સર્વત્ર ટાળવી સંભવિત નથી. અહિંસા એટલે શું કાયરતા?
કેટલાક લોકોને મન અહિંસા પંગુ, પાંગળી ભાસે છે. તેઓ માને છે કે અહિંસા કાયરનો ધર્મ છે. જે લોકો કાયર છે, નિર્બળ છે, સામનો કરવાને સમર્થ નથી તેઓ અહિંસાનો અચળો ઓઢી, “અહિંસા પરમો ધર્મ” ને ઢાલ સ્વરૂપ રાખી પોતાની અશક્તિ છુપાવે છે. અહિંસાના મહોરાએ જ જનતાને નિર્બળ કરી મુકી અને તે પરાધીનતાના બંધનમાં જકડાઈ ગઈ. પરંતુ આ વાત એમ નથી. સત્ય તો એ છે કે જૈનધર્મની અહિંસાનો પૂર્ણરૂપે પ્રચાર ન થવાને કારણે જનતા નિર્બળ, નિર્ધન બની અને પરાધીનતાગુલામીના બંધનમાં જકડાઈ. માત્ર વિચારો જ કે... જો સમસ્ત સંસાર જૈન ધર્મની અહિંસાનું પાલન કરે તો સર્વત્ર મૈત્રીભર્યું વાતાવરણ સર્જાય, બંધુત્વની ભાવના વિકસે અને સત્યુગની સ્થાપના થાય. કારણ અહિંસા એ તો શાંતિસુધાની સરિતા છે. માટે ભારતની પરાધીનતાનું કારણ અહિંસા નથી. પરંતુ એ છે સત્તાની લોલુપતા, વિષયોની પરવશતા અને આંતરિક ક્લહ. આપણો ઇતિહાસ પણ એ જ વાતને સમર્થન આપે છે કે આપણાં રાજાઓમાં આંતરિક
