________________
૧૬
અહિંસામીમાંસા તેટલો અને તેમજ આપો. જો તે પોતા જેવો અધિકાર બીજાને ન આપી શકે તો તેને જીવવાનો અધિકાર કેવો?
- અધર્મી, વિષયાસક્ત માનવી વિચારે, “મેરી તસો તો વિસ્તર્ષે ગૌર કૂલશે તો સો ટીવલે પૈ' આવો વહેવારવર્તન માનવને અહિંસાધર્મથી દુર ખસેડી જાય છે.
કોઈએકવાર ગૌતમે ભગવાન મહાવીરને પુછ્યું, “પ્રભુ ! તમે હિંસા કેમ છોડી દીધી અને અહિંસાનો પથ ગ્રહણ કર્યો ? અનેક કષ્ટ, આપત્તિ, પીડાયુક્ત માર્ગ પર ચાલવાનું પસંદ કેમ કર્યું ?'
ત્યારે ભગવાને પ્રત્યુત્તર આપ્યો, “ગૌતમ ! દરેક પ્રાણીમાત્રને મનમાં પોતાના જીવન પ્રત્યે આદર અને આકાંક્ષા હોય છે. દરેક પોતાની સાનુકૂળતાઓ-સગવડો માટે પ્રયત્નશીલ રહે છે. દરેકે પોતાના અસ્તિત્વને ટકાવી રાખવા સંઘર્ષ કરવો પડે છે. આથી જેવો હું છું તેવા જ બધા પ્રાણીઓ છે માની મેં હિંસાનો ત્યાગ કર્યો. અને અન્યને કષ્ટ આપવાનું છોડી દીધું. પોતે જો દુઃખી થવાનું, હેરાન થવાનું પસંદ કરે તો જ અન્યને કરી શકાય. દરેક જીવ સુખી થવા ઇચ્છે છે અને દુઃખથી દુર ભાગે છે આથી મેં અહિંસાને પરમ ધર્મ માની તેનો સ્વીકાર કર્યો અને તેને સાર્વભૌમિક ધર્મ તરીકે અપનાવ્યો.”
આ રીતે અહિંસાની સાચી કસોટી પોતાનો આત્મા છે. ધર્મ અને અધર્મ, પાપ અને પુણ્ય એ બધું જ પોતાના આત્મા સંબંધિત ભિન્ન ભિન્ન બાજુઓ છે. ક્યારેક એવું પણ બને કે જેને આપણે ધર્મ માનીએ તેને બીજા અધર્મ માને અને બીજા જેને ધર્મ માને તેને આપણે અધર્મ માનીએ. જેને આપણે પુણ્ય કહીએ તેને બીજા પાપ કહે અને જેને આપણે પાપ કહીએ તેને બીજા પુણ્ય કહે. પરંતુ આ પુણ્ય-પાપ, ધર્મ-અધર્મ, સારા-ખરાબની સાચી કસોટી પોતાનો આત્મા છે. વિશ્વમાં કેટકેટલાયે સમાજ છે, ધર્મ છે, સમસ્યા છે, પ્રશ્નો છે, સંબંધો છે. આ બધા સંબંધોની સુરક્ષા અને બધા પ્રશ્નોનું યોગ્ય સમાધાન મેળવવાનું પરમ સૂત્ર પોતાની અનુભૂતિ છે. આપણી ઇચ્છા વિરુદ્ધનું કાર્ય થતું જોઈ આપણે વિદ્રોહ કરવા માંડીએ અને તેને
