________________
અહિંસામીમાંસા
૧૫
બની રહેશે. વ્યક્તિત્વની ભિન્નતા હોવા છતાં બંન્નેનાં એક ધર્મ સમાન છે, તે છે દુઃખની અપ્રિયતા, આ રહ્યું તેનું ઉદાહરણ.
જૂના જમાનામાં પંચાયત સમાજની પ્રભાવી સંસ્થા હતી. પંચનો ફેસલો ન્યાયાધીશનું કામ કરતો. બે ભાઈઓ વચ્ચે મિલકતના મુદ્દે ઝઘડો થયો. મામલો ન્યાય માટે પંચ પાસે ગયો. મોટાભાઈને આરોપી ઠેરવવામાં આવ્યો. પરંતુ મોટોભાઈ પોતે આરોપ સ્વીકારવા તૈયાર ન હતો. પંચનો ન્યાય ધર્મન્યાય-સર્વમાન્ય ગણાય. તે સમયની પ્રણાલી મુજબ તવો ગરમ કરીને નિર્ણય કરવાનું નક્કી થયું. ગરમ તવો આરોપીના હાથ પર મૂકવામાં આવે. જો તેનો હાથ બળે નહિ તો તે આરોપથી મુક્ત અને હાથ બળે તો આરોપ સાચો.
ન
નિશ્ચિત દિવસે તવો ગરમ કરવામાં આવ્યો. પંચમાંના એકે સાણસીથી તવો પકડીને આરોપીના હાથ પર મુકવા માંડ્યો કે તરત આરોપીએ હાથ ખેંચી લીધો. પંચે તેમ ન કરવા સમજાવ્યો અને ન માને તો પોતે આરોપી છે તેમ નક્કી થશે તેવો નિર્ણય જાહેર કર્યો, ત્યારે મોટાભાઈએ ખુબ સ્વસ્થતાથી કહ્યું, ‘પંચમહાશય ! પંચનો હાથ તે મારો હાથ. પંચની સાણસી તે મારી સાણસી. પંચમહાશય આપ ગુનેગાર નથી. આપ નિર્દોષ-સાચા છો. આપ આ તવો હાથથી ઉપાડીને આપો. મારો હાથ આને લેવા તૈયાર છે.’
આ સમાનતાના સૂત્રે પંચના નિર્ણયનો માર્ગ બદલી નાંખ્યો. પંચ ચુપચાપ પોતાના આસને બેસી ગયું. અહીંયા સ્વ-આત્મા અને પર-આત્મા વચ્ચેનું અંતર નાશ પામ્યું અને ઉત્પન્ન થયું સમાનતાનું સૂત્ર. મહાવીરના આ સમાનતાના સૂત્રે જ હજારો-હજારો- માણસોને જાગૃત કર્યા. તેથી જ તેમણે કહ્યું, “અહિંસાનો સંદેશ સર્વજીવ હિય છે' આથી આને સર્વત્ર પહોંચાડો.
અહિંસા અને આત્મા ઃ
ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે- અહિંસાની કસોટી છે વ્યક્તિ પોતે. જીવન જીવવા માટેનો જે અધિકાર પોતે ભોગવે છે તે બીજાને પણ તેવો,
