________________
१६४
वाक्यरचना बोक्ष
है, अप् वर्जित और णबादि वर्जित, स्वर आदि वाला प्रत्यय परे होने पर । लभ्भयति ।
प्रयोगवाक्य माता दुहित्र्या किमर्थं तैलं तापयति ? आचार्यः शिष्यं भक्तामरस्तोत्रं लापयति जल्पयति वा । मोहनः पुत्रं अतिथिं जेमयति । माता पुत्रेण शशिनं दर्शयति । अध्यापकः शिष्यं आचारबोधं अध्यापयति । स्वामी मालाकरेण प्रातः पीतानि पुष्पाणि चाययति चापयति वा । कन्या सौचिकेन नव्यवेषं वाययति । आचार्यः युवतीभिः शिष्याभिः वृद्धसाध्वी: सेवयति । सीता महेशेन फलं आदयति खादयति वा । सुशीला पुत्रं मिष्टान्न जक्षयति । राज्याधिकारी कर्मचारिभि: आपणं त्रोटयति । माता पुत्र्या नवनीतं विलीनयति विलाययति वा ।
संस्कृत में अनुवाद करो (जिन्नन्त के प्रयोग करो)
माता पुत्री से घी तपवाती है । पिता पुत्र से शब्द कहलवाता है । मुनि नरेश से जप करवाता है । सीमा भाई को रसोइए से जिमवाती है । सुबाहु पारस से चित्र दिखवाता है । शीला रमा से अग्नि जलवाती है। गुरु शिष्य से रुग्ण की सेवा करवाता है । सास बहू से साडी खरीदवाती है । रमेश लडके से पुस्तक पढवाता है। माली नौकर से फूल चुनवाता है। सुरेश अध्यापक से इनाम प्राप्त करवाता है। रमा ससुर से बहू को लज्जा करवाती है । सुनीला सुशीला से रोटी ढकवाती है । मंजू जुलाहे से वस्त्र सिलवाती है । रानी धाई से पुत्र का पालन करवाती है । श्याम गंदे पानी से वस्त्र को दूषित करवाता है। विमला सरस्वती से पाठ पढ़वाती है। पिता पुत्र से धन अर्जन करवाता है । माँ पुत्र को पत्र लिखवाती है। सास बहू से कार्य करवाती है।
अभ्यास १. किन धातुओं को युक्, पुक्, जुक् और लुक् का आगमन होता है ?
उदाहरण दो। २. किन-किन धातुओं को विकल्प से ह्रस्व होता है ? ३. संध्यभर धातुओं को 'आ' करने वाला कौन सा नियम है ? ४. निम्नलिखित धातुओं के निन् प्रत्यय के रूप लिखो___ शोंच, हन, क्री, चि, दा, धा, जि। ५. हिंदी में अनुवाद करो- •
पुत्रः भृत्येन मातरं सेवयति । मालाकारः पुत्र्या पुष्पाणि त्रोटयति । पुष्पा
तन्तुवायेन वस्त्राणि वाययति । जननी सखीभिः सुतां दर्शयति । श्रेष्ठि-- . भार्या दास्या घृतं विलीनयति ।::... ...!