________________
ખમીર
૧૧૯
^^^^^^^^^^^^
-
ભારે ગ્લાનિ થઈ. આવડા મોટા વિસ્તારવાળા દેશમાં અફીણબંધીના તેના પ્રયત્ન નિષ્ફળ નિવડ્યા. એણે અંગ્રેજોના એલચીને બોલાવી પિતાની લાચારી બતાવી અને હિંદમાંથી અફીણ આવતું બંધ કરવા વિનંતિ કરી. એણે ઈગ્લાંડના પ્રધાનમંડળને ચીનના શહેનશાહને પેિગામ પહોંચાડ્યો, પરંતુ હિંદના સરકારને આ અફીણના વેપારમાંથી વાર્ષિક છથી આઠ કરોડ રૂપિયાની પેદાશ હતી. એ પેદાશ ખેવી સત્તાધિકારીઓને ગમી નહિ. પ્રધાનમંડળે ના પાડી. આથી ચીનના શહેનશાહે મહારાણી વિકટેરીઆને એક અતિ હદયદ્રાવક પત્ર લખીને આ વેપાર અટકાવવા અપીલ કરી, પરંતુ તેનું પરિણામ પણ શૂન્યમાં આવ્યું. અફીણને વેપાર ચાલુ રહ્યો.
ચીનના શહેનશાહે નછૂટકે ચીનમાં અફીણની આયાત બંધ કરવાનો હુકમ કાઢો. તેની કાંઈ પણ દરકાર કર્યા વગર અંગ્રેજોએ અફીણની આયાત ચાલુ રાખી. કેન્ટોનના બંદરે વિશ હજાર પેટીઓ ભેગી થઈ. ચીનના શહેનશાહની આજ્ઞાથી આ પેટીઓને સાગરમાં હેમવામાં આવી. અંગ્રેજોએ યુદ્ધ જાહેર કર્યું. યુદ્ધમાં ચીન હાર્યું. અંગ્રેજોની શિસ્ત અને નવાં હથિઆરો પાસે ચીની સૈન્ય ટકી શક્યું નહિ. તેને પરાજય થયો. અફીણને વેપાર ચાલુ રહ્યો. ચીને દંડ પેટે રોકડ રકમ અને હોંગકૅગનું બંદર અંગ્રેજોને સાંપ્યું. ચીનાઓને પિતાનું પ્યારું અફીણ પાછું મળવા લાગ્યું. આસુરી સંપત્તિને વિજય થયે. યુરોપીયન ગુલામગીરીમાં ચીન મુકાયું ત્યારથી ચીને માથું ઊંચું કર્યું નથી. ચાલીસ કરોડ ચીનાઓ વ્યસન અને પરદેશીઓની સાંકળોમાં સલવાઈ બેઠા છે.
મહેકમભાઈ સાથે આડત બાંધ્યા પછી મોતીશા શેઠને પણ સારો નફો મળવા લાગ્યો હતો. મોતીશા કદરદાન માનવી હતા. તેમણે નહાલ શેઠની પેઢીના સંબંધમાં વધારે સારી આવક આવવાની એક પેજના વિચારી કાઢી. પ્રસંગે તેમણે એકદા વાત કાઢી.
