Page Text
________________
दीधितिः८
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
न क्षतिः । *कालमात्रेति ।
चन्द्रशेखरीयाः न, यदि "प्रतियोगिमति काले प्रतियोग्यत्यन्ताभावो न विद्यते" इति मन्यते, तदा तुई कालमात्रेऽत्यन्ताभाव-मात्रस्यासत्त्वप्रसंगः स्यात् । यतो नित्याः सर्वेऽपि पदार्थाः सदैव काले वर्तन्ते, अतः तेषामत्यन्ताभावः न काले वर्तते । अनित्या अपि ये पदार्थाः विद्यन्ते, तेषां काले वर्तमानत्वात् तेषां अत्यन्ताभावो । न वर्तते । येषां पदार्थानां ध्वंसः प्रागभावो वा कालेऽस्ति, तेषामपि अत्यन्ताभावो न काले वर्तते । ध्वंसप्रागभावाभ्यां सहात्यन्ताभावविरोधस्य भवतैव प्रतिपादितत्वात् । तथा च काले न कोऽपि अत्यन्ताभावः प्रसिद्ध्येत् । न च तद् इष्टं । तस्मात् प्रतियोगिमति अपि काले तदत्यन्ताभावोऽभ्युपेयः एव । ननु काले कालिकादिना गगनो न वर्तते । अतः काले गगनाभावः प्रसिद्धः । एवं प्रलयकाले गोरभावात् गोविशिष्टगोत्वमपि न कालिकेन वर्तते । अतः तस्यापि अत्यन्ताभावो काले वर्तते इति कथं कालमात्रे अत्यन्ताभाव-मात्रस्याप्रसिद्धिः भवेत् ? इति चेत्, सत्यं ।। अत्र गोत्वावच्छिन्नगवात्यन्ताभावादीनामेव कालेऽप्रसिद्धिः प्रतिपादिताऽवगन्तव्या । "इदानीं गौः नास्ति" इति प्रतीत्या काले गोत्वावच्छिन्नात्यन्ताभावो भवति प्रसिद्धः। किन्तु प्रतियोगिमति काले यदि तदत्यन्ताभावो नई मन्येत, तदा गोमति काले तदभावोऽपि न प्रसिद्धो भवेत्, नचेदं युक्तं । तस्मात् प्रतियोगिमति अपि काले तदभावो । यथा वर्तते, तथैव ध्वंसवति अपि काले तदत्यन्ताभावो न विरुध्यते इति ज्ञेयम् । કે ચન્દ્રશેખરીયાઃ ઉત્તરઃ જો એમ કહેશો તો પછી કોઈપણ કાલમાં કોઈપણ અત્યન્તાભાવ રહી જ નહીં શકે ? કેમકે જ્યારે પ્રતિયોગી હાજર હોય ત્યારે તે કાળમાં કાલિકથી રહેવાથી ત્યાં તેનો અત્યન્તાભાવ ન લેવાય જ્યારે પ્રતિયોગી હાજર ન હોય ત્યારે તેનો ધ્વંસ કે પ્રાગભાવ તે કાળમાં રહેવાથી ત્યારે પણ અત્યન્તાભાવ ન મળે. આમ કાળમાત્રમાં અત્યન્તાભાવ અપ્રસિદ્ધ બની જશે. માટે એ વાત યોગ્ય નથી. કે પ્રશ્નઃ કાળમાં ગગન તો કાલિકથી ન હોવાથી કાળમાં ગગનાભાવ તો મળે જ છે. એમ પ્રલયકાળમાં ગોવિશિષ્ટગોત્વનો અભાવ પણ મળે છે. કેમકે પ્રલયકાલમાં ગાય ન હોવાથી ગોત્વ હોવા છતાં ગોવિશિષ્ટગોત્વાભાવ મળે જ છે. તો પછી કાળમાત્રમાં અત્યન્તાભાવની અપ્રસિદ્ધિ ક્યાં થાય છે? કે ઉત્તરઃ અહીં ગોત્વાવચ્છિન્નગો વિગેરેના અત્યન્તાભાવની અપ્રસિદ્ધિ જ વિવક્ષિત છે. અને એ જ દોષરૂપ બને છે. અર્થાત્ ગૌ તો કાળમાં વૃત્તિ હોવાથી ગોવાળા કાલમાં ગો-અભાવ ન લેવાય. અને ગોધ્વસ બાદ ગોધ્વસવાળો કાળ બની જતા ત્યાં પણ ગો-અત્યન્તાભાવ ન લેવાય. અને તો પછી "ઇદાની ગૌઃ નાસ્તિ" એવી કાળમાં ગૌ-અત્યન્તાભાવની પ્રતીતિ ભ્રમાત્મક માનવાની આપત્તિ આવે.
जागदीशी -- तत्र गवात्यन्ताभावस्य दैशिकविशेषणतया कालमात्रावृत्तित्वं प्राच्यैरिष्यत एव, सदातनत्व व्यवहारस्य कालिकविशेषणतयैव सम्भवादिति तु विभावनीयम् ।।८।।
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
સિદ્ધાન્તલક્ષણ ઉપર 'ચન્દ્રશેખરીયા' નામની સંસ્કૃત+ગુજરાતી સરલ ટીકાઓ - ૧૮૪
| SR No. | 032152 |
| Book Title | Siddhant Lakshan Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandrashekharvijay |
| Publisher | Kamal Prakashan Trust |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 252 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |