________________
૧૯
એક અનુશીલન
શ્રી અમૃતચંદ્રાચાયે સર્વજ્ઞ દ્વારા સમસ્ત રચાને એક ક્ષણમાં સપૂર્ણ ગુણ અને પર્યાય સહિત અત્યંત સ્પષ્ટ રૂપે પ્રત્યક્ષ જાણવાની ચર્ચા આ પ્રકારે કરી છે:
“ अथैकस्य शायकभावस्य समस्तज्ञेयभाव स्वभावत्वात् प्रोत्कीर्णलिखितनिखातकीलितमज्जितसमावर्तितप्रतिबिम्बितवत्तत्र क्रमप्रवृत्तानन्तभूतभवद्भाविविचित्र पर्यायप्राग्भारमगाधस्वभावं गम्भीरं समस्तमपि द्रव्यजातकेक्षण एव प्रत्यक्षयन्तं " *૧૧
....
એક નાયકભાવના સમસ્ત જ્ઞેયાને જાણવાના સ્વભાવ હાવાથી ક્રમે પ્રવતતા, અનંત, ભૂત-વર્તમાન-ભાવી વિચિત્ર પર્યાયસમૂહવાળાં, અગાધ સ્વભાવ અને ગ ંભીર એવાં સમસ્ત દ્રવ્યમાત્રને-જાણે કે તે દ્રવ્યે જ્ઞાયકમાં કાતરાઈ ગયાં હાય, ચિતરાઈ ગયાં હૈાય, ઘટાઈ ગયાં હોય, ખાડાઈ ગયાં હાય, ડૂબી ગયાં હાય, સમાઈ ગયાં હાય, પ્રતિબિંબિત થઈ ગયાં હાય, એમ–એક ક્ષણમાં જ જે (શુદ્ધાત્મા) પ્રત્યક્ષ કરે છે...”
“ અણુમથવાતિવિસ્તરે, अनिवारितप्रसरप्रकाशशालितया क्षायिकशानमवश्यमेव सर्वदा सर्वत्र सर्वथा सर्वमेव जानीयात् ॥१
અથવા અતિવિસ્તારથી ખસ થાઓ; અનિવારિત (–રાકી ન શકાય એવા, અમર્યાદિત) જેના ફેલાવ છે એવા પ્રકાશવાળુ હાવાથી ક્ષાયિકજ્ઞાન અવશ્યમેવ સદા, સત્ર, સથા, સને જાણું છે.”
ભગવતી આરાધનામાં સજ્ઞની ત્રિકાળજ્ઞતાના સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ આ પ્રકારે છે :--
पस्सदि जाणदि य तहा तिण्णि वि काले सपज्जए सव्वे । तह था लोगमसेसं पस्सदि भयवं विगदमोहो ॥ २१४१ ॥
66
૧. પ્રવચનસાર, ગાથા ૨૦૦ની તત્ત્વપ્રદીપિકા ટીકા
૨. પ્રવચનસાર, ગાથા ૪૭ ની તત્ત્વપ્રદીપિકા ટીકા
