________________
-
કમબદ્ધપર્યાય
સર્વ દ્રવ્યની પૃથક–પૃથફ ત્રણે કાળે થનારી અનંતાનંત પર્યા છે. આ બધામાં કેવળજ્ઞાનની પ્રવૃત્તિ હોય છે. એવું ન કઈ દ્રવ્ય છે અને ન પર્યાય-સમૂહ છે કે જે કેવળજ્ઞાનના વિષયથી બહાર હોય કેવળજ્ઞાનનું માહાસ્ય અપરિમિત છે, એ જ વાતનું જ્ઞાન કરાવવા માટે સૂત્રમાં “સર્વવ્યાપથs” કહ્યું છે.”
એ પ્રકારે ભવિષ્યનું જ્ઞાન થવું તે માને, પણ ભવિષ્યનું નિશ્ચિત હેવાનું ન માને, એ કેવી રીતે સંભવે ? એવું તે સર્વ સાધારણ જને પણ કહી શકે છે કે જે ભણશે તે પાસ થશે. એમાં સર્વજ્ઞના જ્ઞાનની દિવ્યતા શું રહી?
શ્રી કુન્દકુન્દ્રાચાર્ય કહે છે - "जदि पच्चक्खमजादं पज्जायं पलयिदं च णाणस्स। ण हवदि वा तं गाणं दिव्वं ति हि के परूवेति ॥१
જે અનુત્પન્ન (ભવિષ્યની) અને વિનષ્ટ (ભૂતની) પર્યાય સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં પ્રત્યક્ષ ન હોય તે તે જ્ઞાનને દિવ્ય કેણ કહે?”
ધવલા પુસ્તક માં આ જ વાત આ રીતે વ્યક્ત કરેલ છે - "णटाणुप्पण्ण अस्थाणं कधं तदो परिच्छेदो। ण, केवलत्तादो बज्झत्थावेक्लाए विणा तदुप्पत्तीए विरोहाभावा।
પ્રશ્નઃ જે પદાર્થ નષ્ટ થઈ ગયા છે અને જે પદાર્થ હજી ઉત્પન્ન નથી થયા તેમનું જ્ઞાન કેવળજ્ઞાન વડે કેમ થઈ શકે?
ઉત્તરઃ ના, કેમ કે કેવળજ્ઞાન સહાય-નિરપેક્ષ હેવાથી બાહા પદાર્થોની અપેક્ષા વિના તેમના (વિનષ્ટ અને અનુત્પન્નના) જ્ઞાનની ઉત્પત્તિમાં કઈ વિરોધ નથી.”
૧. પ્રવચનસાર, ગાથા ૩૯ ૨. જેનેજ સિદ્ધાન્તથ, ભાગ ૨, પૃષ્ઠ ૧૫૧
