________________
એક અનુશીલન
૧૭
થઈ રહ્યું છે તેથી તેમને જાણવામાં તે કાંઈ આપત્તિ નથી, પણ ભવિષ્યની ઘટનાઓ જ્યારે અત્યાર બની જ નથી તે તેમને જાણશે જ કેવી રીતે? કઈ વાર કહે છે કે ભવિષ્યને જાણે તે છે, પરંતુ શરત સહિત જાણે છે. જેમ કે-જે પુણ્ય કરશે તે સુખી થશે અને જે પાપ કરશે તે દુઃખી થશે. જે ભણશે તે પાસ થશે અને જે નહિ ભણે તે પાસ નહિ થાય-આદિ કેણ જાણે કેટલાય રસ્તા કાઢે છે.
પણ તેને આ અથાક પ્રયાસ નિષ્ફળ જ રહે છે, કારણ કે કઈ રસ્તો છે જ નહિ તે નીકળે કયાંથી? એ કેવી રીતે બની શકે કે તે સર્વજ્ઞને તે માને, પણ ભવિષ્યને નહિ. સર્વને અર્થ ત્રિકાળજ્ઞ થાય છે. જે ભવિષ્યને ન જાણું શકે તે સર્વજ્ઞ કેવા? સર્વાની વ્યાખ્યા તે એવી છે કે જે સર્વને જાણે તે સર્વજ્ઞ. કહ્યું પણ છે –
" सर्वद्रव्यपर्यायेषु केवलस्य १.
કેવળજ્ઞાનને વિષય તે સમસ્ત દ્રવ્ય અને તેમની ત્રણ કાળ સંબંધી સમસ્ત પર્યાયે છે.”
જે કાંઈ થઈ ગયું છે, થઈ રહ્યું છે અને ભવિષ્યમાં થવાનું છે; સર્વજ્ઞ ભગવાનના જ્ઞાનમાં તે તે બધું વર્તમાનવત્ સ્પષ્ટ ઝળકે છે.
ઉકત સૂત્રની વ્યાખ્યા કરતાં શ્રી પૂજ્યપાદ આચાય લખે છે" तेषां पर्यायाश्च त्रिकालभुवः प्रत्येकमनन्तानन्तास्तेषु। द्रव्यं पर्यायजातं न किंचित्केवलज्ञानस्य विषयभाषतिक्रान्तस्ति। अपरिमितमाहात्म्यं हि तदिति ज्ञापनार्थ सर्वद्रव्यपर्यायेषु इत्युच्यते ।
૧. આચાર્ય ઉમાસ્વામી ; તવાર્થ સૂત્ર, અ. ૧, સૂત્ર ૨૯ ૨. સર્વાર્થસિદ્ધિ અ. ૧, સૂત્ર ૨૯ ની ટીકા.
