________________
૧૦૦
ક્રમબદ્ધપર્યાય
ઉમરે તેણે અધિજ્ઞાનીને કે જેમનું ભવિષ્યનું જ્ઞાન દસ વર્ષથી વધારે નથી, પૂછ્યું કે આનું મરણ કયારે થશે? તેણે પોતાના અવધિજ્ઞાનથી તેના આયુષ્યની સ્થિતિ જાણીને બતાવ્યુ` કે એંસી વર્ષની ઉંમરે. પણ જ્યારે કેવળજ્ઞાનીને પૂછ્યું તે તેમણે ખતાવ્યુ કે ચાળીસ વર્ષની ઉંમરે, તા આપણને બન્નેમાંથી કોઈ એક જૂઠા લાગશે. પણ આ કથન ાં નથી, પરંતુ સાપેક્ષ કથન છે.
"
અવધિજ્ઞાનરૂપ ક્ષયાપશમજ્ઞાનની અપેક્ષાએ તેને આપણે અકાળમૃત્યુ કહીશું અને કેવળજ્ઞાનની અપેક્ષાએ સ્વકાળે જ મરણ થયું એમ કહેવાશે,
અથવા સ્વાસ્થ્ય આદિ જોઈને આપણે અપેક્ષા તે એમ રાખીએ છીએ કે આ માણસ એસી વર્ષી જીવશે, પણ વિષાદિભક્ષણથી જયારે તે ચાળીસ વર્ષોંની ઉમરે જ મરી જાય છે ત્યારે કહી દઈએ છીએ—અસમયમાં મરણ થઈ ગયું છે. આપણા આ જ્ઞાનના કચો આધાર છે કે તેને ચાળીસ વર્ષથી વધારે જીવવાનુ હતું? એ જ્ઞાન વિના તેને અકાળ કહેવુ એ ક:નમાત્ર સિવાય ખીજું શું હાઈ શકે ?
ઉક્ત કથનથી એ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે મરણ તે જ્યારે થવાનું હતું ત્યારે થયું છે, તેમાં કાઈ ફેરફાર થયા નથી. જે કાંઈ પણ ફેર પડ્યો છે, તે માત્ર કથનમાં પડ્યો છે.
જે શબ્દોમાં ‘અ’ લગાડીને નિષેધવાચક બનાવવામાં આવે છે, તેમાં ‘અકાળ’ પણ એક શબ્દ છે, જેના અર્થાં સમય પહેલાં ન હાઈ કાળથી ભિન્ન કાઈ અન્ય કારણે એવા થાય છે. કેમ કે આ પ્રકરણમાં ‘કાળ’ શબ્દના પ્રયાગ એક કારણના અર્થમાં થયા છે.
મૃત્યુરૂપી કાર્ય થવામાં અનેક કારણેા ડ્રાય છે, તેમાં કાળ પણ એક કારણ છે. કથનમાં અનેક કારણ તા એક સાથે આવી નથી શકતા, તેથી કોઈ એક કારણને મુખ્ય કરીને કથન થાય છે. જ્યારે કાળને મુખ્ય કરીને કથન થાય છે, ત્યારે તેને કાળમૃત્યુ કહે છે અને જ્યારે કાળ મુખ્ય કારણરૂપે ન દેખાય અને કાળ સિવાયના વિષભક્ષણાદિ કોઈ અન્ય કારણ મુખ્ય દેખાય, તે તેને
