________________
કેટલાક પ્રશ્ચાત્તર
૯૯
જેમ કે—એક ઘડામાં દસ લીટર પાણી છે અને તેમાં એક છદ્ર પણ છે, જેમાંથી તે પાણી એક કલાકે એક લીટરની ગતિએ નીકળી રહ્યું છે.
જો ગણિતજ્ઞને પૂછવામાં આવે કે તે ઘડા કેટલા સમયમાં ખાલી થઈ જશે તે તે પોતાના ગણિતાનુસાર દસ કલાક જ ખતાવશે કે જે સાચું જ છે, પરંતુ જો કોઈ પણ ભવિષ્યજ્ઞાનીને પૂછવામાં આવે કે તે ઘડો ક્યાં સુધીમાં ખાલી થઈ જશે તે તે એમ પણ બતાવી શકે કે પાંચ કલાકમાં. કેમ કે તેને એ પણ ખબર છે કે પાંચ કલાક પછી એક બાળકની ઠોકરથી આ ઘડી ગબડી પડશે અને પાણી નીકળી જશે.
હવે ગણિતની અપેક્ષાએ તેને અસમયમાં ખાલી થયેલા કહેવાશે અને ભવિષ્યજ્ઞાની અથવા વસ્તુસ્થિતિની અપેક્ષાએ એમ કહેવાશે કે તેની નિયતિ જ એ હતી; તેથી સ્વસમયમાં પોતાના ભાવી અનુસાર ઊંચત નિમિત્તપૂર્વક જ બધું બન્યું છે.
એ જ પ્રમાણે જેમ કોઈ અપરાધીને દસ વર્ષની સજા થઈ છે જ્યારે તેણે ન્યાયાધીશને, વકીલને, જેલરને પૂછ્યું કે હું જેલમાંથી કચારે છૂટીશ? ત્યારે ખધાએ એકી અવાજે એ જ ઉત્તર આપ્યો કે દસ વર્ષ પછી. અને આ કથનને જૂઠું પણ કહી શકાતું નથી. પરંતુ જ્યારે કાઈ ભવિષ્યજ્ઞાનીને પૂછવામાં આવે તે તે એમ પણ કહી શકે છે કે પાંચ વર્ષ પછી, કેમ કે તેને ખખર છે કે પાંચ વર્ષ પછી રાજાને ત્યાં પુત્રને જન્મ થશે અને તેની ખુશાલીમાં બધા કેદીઓને છેડી મૂકવામાં આવશે અને આ પણ છૂટી જશે.
ન્યાયાધીશાદિનું કથન ફેસલામાં આપવામાં આવેલી સજાના આધારે છે અને વિષ્યવેત્તાનુ કથન વાસ્તવિકતાના આધારે છે, તેથી તે વાસ્તવિક છે અને ન્યાયાધીશાદિનું સાપેક્ષ.
તેવી જ રીતે કોઈ જીવે આયુષ્યકર્મની સ્થિતિ એસી વની બાંધી છે અને ચાળીસ વર્ષની ઉમરે તેનું અપકર્ષણ થવાનું છે અથવા તેને ઉદીરણા થઈને ખરી જવાનુ છે. વીસ વર્ષની
