________________
काव्यमाला।
बृहती जागतस्त्रयश्च गायत्राः । ३ ॥ २६ ॥ एको जागतः पादः, त्रयश्च गायत्राः, तदा 'बृहती' नाम छन्दो भवति ॥ यथा'मत्सा सुशिप्र हरिवस्तीमहे (1) वे आ भूषन्ति वेधसः (२)। तव अवास्युपमान्युक्थ्यो (३) सुतेष्विन्द्र गिर्वणः (४)॥'
(ऋग्वेदे-अ०.६ अ० ७ व० ३ मं० २) पथ्या पूर्वश्चेत्तृतीयः । ३ । २७॥ 'बृहती' इत्यनुवर्तते । पूर्वः पादो जागतो यदि तृतीयो भवति, अन्ये गायत्राः, तदासौ बृहती 'पथ्या' नाम छन्दो भवति । यथा
'मा चिदन्यद्विशंसत (१) सखायो मा रिषण्यत (२)। इन्द्रमित्स्तोता वृषण सर्चा सुते (६) मुहुरुक्था च शंसत (४)॥'
। (ऋग्वेदे-अ०,५ अ० ० ५० १०.मं० १) [६] नष्टरूपी_ 'वि पृच्छामि पाक्यमन देवान् (१) वर्षदकृतस्याद्भुतस्य दस्रा (२)। .. पातं च सहसो युवं च रम्यसो नः (१) । (ऋ० सं० १।८।२२।४) [७] विराट'श्रुधी हवै विपिपानस्याद्रे (१) बोधा विपनाचतो मनीषाम् (२)।
कुष्वा दुवांस्यन्तमा सचेमा (३)..' (ऋ सं० ५।३।५।४) [८] विराट-(३।१७) इत्यत्रोकैव । दैव्यादिप्रागुतमेदानामुदाहरणानि तु[१] देवी-मुखोऽसि । (ते. आ० १२) [२] आसुरी-'मृणामनिरसा तपसा तप्यध्वम् ।' (तै० सं० ११११७॥१०) [३] प्राजापत्या-वृश्च प्रवृश्च संवृश्च दहुप्र दहु संदेह । (अथ०सं०१२।५।६२) [M] याजुषी-'विध देवा विश्वे देवाः । (तै० सं० ४।१।११) [५] सानी-रात्रिः केतुना जुषता, सुज्योतिज्योतिषा स्वाहा।'
- (शु० य० वा० सं० ३७॥२१) [] आर्ची-'देवो वः सवितोनास्वच्छिद्रेण पवित्रेण वसोः सूर्यस्य रश्मिभिः
(तै० सं० ११११५।१) [बाही'अयं लोकः प्रियतमो देवानामपराजितः ।
यमै स्वमिह मुत्यवे दिष्टः पुरुष जजिषे ।
सत्त्वानुहयामसि मा पुरा जरसौ सृथाः ॥ (अथ०सं०५।३०।१५) १. पूर्वसूत्रपठितः । प्रथम इत्यर्थः ॥
