Page Text
________________
f
अलङ्कारकौस्तुभः |
पदे सप्तदशापरे । ४८ का
तथा च-
उभयशक्तप्रत्यं विनाऽपरे सप्तदश पदेऽपीत्यर्थः । 'पदद्योत्येन सुकवेर्ध्वनिना भाति भारती ।
Dhvanyaloka
Sunder III. 2.
एकेनैव प्रसूनेन नवेवोद्यानकेतकी ॥ इति (थ) तत्र दिवमात्रमुदाह्नियते ।
पार्षदा: पार्षदा यस्य लक्ष्मीर्लक्ष्मीः कृपा कृपा । अवतारोऽवतारथ स देवः केन सेव्यते ॥ १६
va feतीय पार्षदादिशब्दा निरन्तर पार्श्वस्थत्व निरपायत्वनिरुपाधित्वजन्ममरणभावरहितत्वेष्वर्थान्तरेषु संक्रमिताः ।
तदुदाहरणमिनि - तेषामष्टादशप्रकाराणा सुदाहरणमित्यर्थः ।
उभययुद्धवं विनाऽपरसप्रदाप्रकाराणां पूर्वं वाक्य उदाहरणानि दत्तानि, पदेऽप्युदाहरणानि सम्भवन्तीत्याह - उभयेति । ननु यत्किञ्चित्पदध्वनिना वाक्य समुदाये (10) कथमुत्तमत्वचत्रहारस्तत्राह - पदेति । पद्मोन ध्वनिना सुकवेर्भारती कायरूण वाणी भाति यथोद्यानस्था नवौना केऩक्येकेनैव पुष्पेण भाति । केतकी क्षस्य नवीनदशायामेव शोभातिशय इति भावः ।
तत्र पदे । पूर्वोक्तमक्षणा मूलयङ्गप्रभेदस्यार्थान्तरसंक्रमितवान्यस्य केवलपद उदाहरमा पार्षदा इति । अनं द्वितीय 'पार्षद' पदस्य सा पार्श्वस्थितत्वे लक्षणा, तथा चान्येषां पापेचया भगवत्पादस्य सर्व्वत्कर्षो ध्वनित, इति लक्षणामूली व्यङ्गा
(च) यकस्य पदस्य शक्त: प्राधान्यमन्येषा मानुगुण्यमाहं तव पदाश्रयता ; यत्र तु विभिन्नपदानां क्रियाकारकरूपाणां शक्तेस्तुलाता, तत्र वाक्याश्रयतेति विवेक: । एकस्यैव पदस्य परिवृत्ति हत्वा महत्वयोरुभयोर्युगपदसम्भवान्नोभयशक्तिमूलभेदस्य वाक्यव्यतिरेकि - स्थले सम्भवः, ग्रतः पदपदांशद्योतितध्वनयः सप्तदशेव । एषां पूर्वतो व्यतिरिक्ततया विच्छित्तिवैशिष्टयवशादेव पृथक गणना मन्तथा, यदुक्त ध्वन्यालोकेऽधो दर्शितपरिकर-:
कोदाहरणेन (३२) : - 'पदानां स्मारकत्वेऽपि पदमावावभासिनः । तेन ध्वनेः प्रभेदेषु सबैवास्ति रम्यता ।' मूलोहतं पयं ध्वन्यालोक स्थित पद्यस्य रूपान्तरमितोव प्रतिभाति । मुद्रितध्वन्यालोक पुस्तके पाठवित्यम् दृश्यते - "विच्छित्तिशोभिनैकेन भूघोनेव कामिनी । परयोत्येन सुकवेध्वनिना भाति भारती ।" दोहनपाठस्तु 'एकावयवसंस्थेन भूषयमेव कामिनी 'त्यादि ।
( 10 ) 'काव्य समुदाय' इति (क) (क) पुस्तकयोः पाठः ।
| SR No. | 023465 |
| Book Title | Alankar Kaustubh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ravishankar Nagar |
| Publisher | Parimal Publications |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 448 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 31 MB |