Page Text
________________
. . षष्ठः परिच्छेदः
५१३
यथा वेण्याम्-'निहताशेषकौरव्यः-'इत्यादि ६-१०२ ।
बहूनां कीर्तनं सिद्धिरभितार्थसिद्धये ।। १८६ ।। यथा
'यद्वीयं कूर्मराजस्य यश्च शेषस्य विक्रमः ।
पृथिव्या रक्षणे राजन्नकत्र त्वयि तत्स्थेितम्।।'
दृशादीनां भवेद् भ्रंशो वाच्यादन्यतरद्वचः । यथा वेण्याम्-कञ्चुकिनं प्रति । निरुक्तिमुदाहृति-निहताऽशेषकोरव्य इत्यादि।
अत्र पूर्वसिद्धानामशेषकौरव्यघातरूपाऽर्थानां कथनाग्निरुक्तिः । सिदि लक्षतिबहनामिति । अभिप्रेताऽर्थसिद्धये - अभिप्रेतस्य ( अभीष्टस्य ) अर्थस्य ( विषयस्य) सिखये (निष्पादनाय), बहूनां (बहुलानाम्) कीर्तनं ( कथनम् ), "सिद्धि"मि लक्षणम् ।
सिद्धिमुदाहरति-यदिति । कश्चित्कवि: कंचिद्राजानं प्रशंसति । हे राजन् != हे नृप !, कूर्मराजस्य = कमठपतेः, पृथ्वीधारकशेषभारवाहकस्येति भावः । यद, वीर्य बलम् !, शेषस्य = अनन्तस्य, यः = प्रसिदः, विक्रमः = पराक्रमः । पृथिव्याः-अवनेः यत्, रक्षणे = पालने, व एकस्मिन् = एकमात्रे, त्वयि = भवति, तत् = कूर्मराजवीर्य. शेषविक्रमरूपमुभयमपि, स्थितं विद्यमानम्, आस्त इति शेषः । अत्र राजकर्तृकपृथिवीरक्षणरूपाऽभीष्टाऽर्थसिद्धये कर्मराजवीर्यशेषविक्रमरूपाऽनेकविषयकीर्तनासिद्धिर्नाम लक्षणम् । १८६ ॥ . भ्रंशं लक्षयति-दप्तादीनामिति । दृप्तादीनां = दर्पयुक्तादीनाम्, अत्राऽऽदिपदेन हृष्टदुःखितादीनां ग्रहणम् । वाध्यात्-वक्तु योग्याव, अन्यतरत्=भिन्नं, विपरीत. मिति भावः । वचः = वचनं, "भ्रशो' नाम लक्षणं भवेत् ।
जसे वेणी (संहार) में-'निहताऽशेषकौरव्यः" इत्यादि ।
सिद्धि-अभीष्ट विषयकी सिद्धिके लिए बहुतेरे धमियोंके कीर्तनको "सिद्धि" कहते हैं ॥ १८६ ॥
जैसे-हे राजन् ! कर्मराज ( शेषनागको धारण करनेवाले ) का जो बल है और जो शेषनाग ( पृथ्वीके धारण करनेवाले ) का पराक्रम है। पृथिवीके रक्षनमें एकमात्र आपमें वही बल और पराक्रम रहा हुआ है ॥ १८६ ॥
भ्रंश-दर्पयुक्त मादि जनोंके कहनेके योग्य विषयसे भिन्न वचन को "भ्रंश"
जैसे वेणी (पहार ) में दुर्योधन कञ्च की से कहता है३३ सा०
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |