Page Text
________________
साहित्यदर्पणे
यथा तत्रैव - 'अत एवाद्यप्रभृति भिन्नोऽहं भवद्भयः ' केचित्तु - 'भेदः प्रोत्साहना' इति वदन्ति । अथ प्रतिमुखाङ्गानि -
विलासः
४४२
तत्र-
परिसर्पश्च विधुतं तापणं तथा ॥ ८७ ॥
नर्म नर्मद्य तिश्चैव तथा प्रगमनं पुनः ।
S
विरोधथ प्रतिमुखे तथा स्यात्पयु पासनम् ॥ ८८ ॥ पुष्पं वज्रमुपन्यासो वर्णसंहार इत्यपि ।
समीहा रतिभोगार्था विलास इति कथ्यते ।। ८९ ।। -
भेदाहरति यथा तत्र वेति । अत्र भीमसेनेन स्वस्यः प्रातृषमाद पृथक्करणा भेदः ।
दशरूपककारमतं प्रदर्शयति- केचिदिति । केचितः = दशरूपक का रादयः प्रोत्साहना "भेदः" इति वदन्ति ।
तम्मवेनोदाहरणं यथा---
अन्योन्यास्फालभिन्नद्विप रुधिरवसा सान्द्रमस्तिष्क प भग्नान" यदनानामुपरिकृतपदन्यासविक्रान्तपती । स्फोरसृक्पान गोष्ठी रसदशिव शिव शिव सूर्यनृत्यस्क बन्छी संग्रामकाऽर्णवान्तःपयसि विचरितु ं पण्डिताः पाण्डुपुत्राः ॥” (बेणी०) इत्यनेन विषण्णाया दोपखाः क्रोधोत्साहबीजानुगुण्येनैव प्रोत्साहनाद्भेदः । प्रतिमुखाऽङ्गानि निर्विशति - विलास इति । विलासात्तापनं यावत् चत्वासि८७॥ ततो नर्मतः पर्युपासनं यावत् पच ॥ ६८ ॥
ततः पुष्पाद्वर्णसंहारं यावत् चत्वारि । सहत्य त्रयोदशविधानि प्रतिमुखङ्गानि ज्ञेयानि ।
प्रतिमुख सन्ध्यङ्गं विलासं लक्षयति- समीहेति । रतिभोगार्था रतेः रतिलक्षणस्य भावस्य ) यो भोग: ( अनुभूतिः ) तदर्थं ( तत्प्रयोजना ) समीहा ( इच्छा ) "विलासः " प्रतिमुखाङ्गम् ।। ८९ ।।
जसे वहीं ( वेणी ) पर --' अत एव आजसे मैं आप लोगोंसे भिन्न हो गया। हूं।" कुछ लोग उत्साह करने को "भेद" कहते हैं ।
प्रतिमुखके प्रङ्ग - विलाससे तापस तक चार || ८० ॥
नर्म से पर्युपासन तक पाँच ॥ ८८ ॥
पुष्पसे वर्ण संहार तक चार, इस प्रकार प्रतिमुख सन्धिमें तेरह अङ्ग हैं।
रतिरूप भावका कारणभूत भोग-विषय, अर्थात् स्त्री वा पुरुष, उसके लिए होने वाली इच्छाको "विलास" कहते हैं ।। ८९ ।।
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |