Page Text
________________
४००
साहित्यदर्पणे उत्खाय गाढतमसं घनकालमु रामो दशास्यमिव संभृतवन्धुजीवः । पात्रं यथा शाकुन्तले
तवास्मि गीतरांगेण हारिणा प्रसभं हृतः।
एष राजेव दुष्यन्तः सारङ्गणातिरंहसा ।। (१-५) निर्मलः ( स्वच्छः ) चन्द्रस्य ( इन्दोः ) हासः ( विकासः ) येन सः । विशुद्धकान्तिः = विशुद्धा (स्वच्छा, मेघाऽभावेनेति शेषः) कान्तिः (शोभा ) यस्य सः । संभृतबन्धुजीवः = संभूतानि ( सञ्चितानि ) बन्धुओवामि ( बन्धूकपुष्पाणि ) येन सः; एषः = समीपतरवर्ती, शरत्समयः = शरत्कालः, गाढतमसंगाढान्धकारं, मेघाच्छादनादितिशेषः । उम्र = भयङ्करं, घनकालं = मेघसमयं, वर्षतु मितिभावः । उत्खाय = उन्मूल्य, आसादितप्रकनिर्मलचन्द्रहासः सादितः (घृतः) प्रकटः (व्यक्तः) निर्मलः ( मलरहितः, शोणनादिति शेषः ) चन्द्रहासः (खड्गः ) येन सः । विशुद्धकान्तिः = स्वच्छशोमः, संभृतबन्धुजीवः = संभूताः ( रक्षिताः रावणादिवधेनेति शेषः), बन्धूनां (बान्धवानां, सुग्रीवविभीषणादीनाम् ) जीवाः ( जीवनानि ) येन सः । रामः = दाशरथिः, गाढतमसं = गाढं (प्रबलम् ) तमः ( तमोगुणः) यस्य सः तम् । उग्रं = भयङ्कर, घनकालं = घनः (मेघः) इव कालः (कृष्णवर्णः ), तम्, दक्षाऽऽस्यं = रावणम्, उत्खाय = व्यापाद्य, इव, प्राप्तः = आयातः । उपमाऽलङ्कारः । वसन्ततिलका वृत्तम् ।
अत्र श्लेषेण प्रस्तुतो रामवृत्तान्तः सूषितः ।
पात्रं शाकुन्तले-तवाऽस्मीति । सूत्रधारो नटी प्रति प्रतिपादयति । (हे प्रिये !) हारिणा = मनोहरेण, सारङ्गगपक्षे-दूरमपहारकेण । तव = भवत्याः, गीतरागेण = गानाऽनुरागेण, अतिरंहसा = अतिवेगयुक्तेन, सारङ्गेण = मृगेण, एषः = अयं, राजा %3D भूपतिः, दुष्यन्तः, इव, प्रसभं = बलात्, हृतः = आकृष्टः, अस्मि भवामि । अनेन दुष्यन्तरूपपात्रप्रवेशः सूचितः। मारकर बन्धु ( सुग्रीव और विभीषण ) जनोंके जीवनको संरक्षित करनेवाले तथा प्रकाशरूप निर्मल खड्गको प्राप्त करनेवाले विशुद्ध कान्तिवाले रामके समान गाढ अन्धकारवाले भयङ्कर मेघसमय ( वर्षा ऋतु ) को ध्वस्त कर बन्धुजीव (दोपहरिया) आदि पुषोंको बढानेवाला और प्रकाशरूप और निर्मल चन्द्ररूप हास्यको प्राप्त करनेवाला तथा विशुद्ध कान्तिवाला इस शरत् ऋतुका समय प्राप्त हुआ है ॥
पात्र जैसे शाकुन्तलमें-जैसे ये राजा दुष्यन्त वेगवाले मृगसे खींचे गये थे से ही तुम्हारे मनोहर गीतके रागसे मैं हठात् खींचा गया हूँ।
यह सूत्रधार नटीसे कहता है।
-
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |