Page Text
________________
तृतीयः परिच्छेदः
२६१
-
-
मुष्टिप्रहारपातनविकृतच्छेदावदारणेश्चैव । संग्रामसंभ्रमाद्यैरयोद्दीप्तिभवेत् प्रौढा ॥ २२८ ।। भ्रूविभङ्गोष्ठनिर्दशबाहुस्फोटनतर्जनाः । आत्मावदानकथनमायुधोत्क्षेपणानि च ॥ २२९ ॥ अनुभावास्तथाक्षेपकरसंदर्शनादयः । उग्रतावेगरामाश्चस्वेदवेपथवो मदः ॥ २३० ॥
मोहामषादयस्तत्र भावा स्युव्यभिचारिणः । .. मुष्टिपवम् । मुष्टीत्यादि.=मुष्टिप्रहारः (मुष्टिताडनम्) मुष्टिपदम् अङ्गान्तरोपलक्षकम् । पातनम् ( अरेभूमिपातनम् ), विकृत (विरुद्धाचरणम् ), छेदः (द्वधीकरणं, खड्गादिना अरेश्छेदनम् ) अवदाहरणम् (शूलादिना अरेविदारणम् ), एवं प संग्रामसंभ्रमाद्यः = युद्धत्वरादिभिः, अस्य-रौद्ररसस्य, प्रौढा = महती, उद्दीप्तिःउद्दीपनं भवेत् ।। २२८ ।।
विभङ्गोष्ठेत्यादिः । शैद्ररसाऽनुभावाग्निदिशति-भ्र विभः। (भ्रुकुटिदर्शनम् ) ओष्ठनिर्दशः ( दशनेन अधरदंशनम् ), बाहुस्फोटनं ( भुजताडनम् ), तर्जना (भर्सनगिरः)। आत्माऽत्रदानकथनम् आत्मनः (स्वस्य) अवदानं ( कृतं शौर्यकर्म)। तस्य कयनं ( कीर्तनम ) आयुधोत्क्षेपणानि-अस्त्रोत्प्रेरणानि ।। २२९ ।।
अनुभावा इति । तथा तेनैव प्रकारेण, आक्षेपः = अपवादः, क्रूरसन्दर्शनं - कठोरदृष्टिः, तदादयः, अनुभाषा: = रोदरसस्येति शेषः ।
रोदरसस्य व्यभिचारिभावाग्निदिशति-उग्रतेत्यादिः। उग्रता ( रोद्रता ) वेगः ( जवः ) रोमाञ्चः ( रोमकण्टकः ), स्वेदः ( धर्मजलम् ), वेपथुः ( कम्प: ), मदः = अहङ्कारः ।। २३० ।।
व्यभिचारिभावाग्निदिशति-मोहाऽमर्षादय इति । मोहः ( वैचित्यम् ) अमर्षः (कोपः ) इत्यादयः, तत्र रौद्ररसे व्यभिचारिणो भावाः ।।
मुष्टिसे प्रहार, गिराना, विरुद्ध आचरण, काटना, फाड़ना, संग्राममें सत्वरता रत्यादि कर्मोंसे इसका अधिक उद्दीपन होता है ।। २२८ ॥
भ्र कुटिको टेढ़ी करना ओष्ठको चबाना, ताल ठोंकना, भर्सन करना, अपनी शूरताका कीर्तन, शस्त्रोंको उठाना ॥ २२९ ॥
आक्षेप और कठोर दृष्टि ये सब रोद्रके अनुभाव हैं। उग्रता, आवेग, रोमाञ्च, स्वेद, कम्प और मद ।। २३० ।। मोह तथा क्रोध आदि उसमें व्यभिचारिभाव होते हैं ।
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |