Page Text
________________
२१८
साहित्यदपणे
अथ विषादः
उपायाभावजन्मा तु विषादः सत्यसंक्षयः ।
निःश्वासोच्छवासहृत्तापसहायान्वेषणादिकृत ।। १६७ ।। यथा मम
एषा कुडिलघणेन चिरकडप्पेण तुह णिबद्धा वेणी ।
मह सहि ! दारइ डंसइ आअसजट्टिव्व कालउरइव्व हिअअं॥ अथ धृतिः
ज्ञानाभीष्टागमा यस्तु सपूर्णस्पृहता धृतिः । विषाद लक्षयति-उपायाऽभावजन्मेति। उपायाऽभावजन्मा = उपायः ( अनर्थप्रतिकारहेतुः ) तस्य योऽभावः ( शून्यता ) ततः जन्म ( उत्पत्तिः ) यस्य सः । एव च निःश्वास० कृत् = निःश्वासः ( मुखनासानिर्गतश्वासः ) उच्छवासः ( अन्तर्मुखश्वासः ), हृत्तापः ( चित्तसन्तापः ), सहागन्वेषणं ( सहायकगवेषणम् ) इत्यादिकृत सत्त्वसंक्षयः = बलहानि:, "विषादः" ।। १६७ ।।
विषादमुदाहरति -- एषा इति। "एषा कुटिलघनेन चिकुरकलापेन तव निवद्धा वेणी।
मम सखि ! दारयति दशत्यायसयष्टिरिव कालोरगीव हृदयम् ।।" बद्धवेणिकां प्रोषितभतृकां सखीं दृष्ट्वा कस्याश्चित्सख्या विषादोक्तिरियम् । हे सखि ! =हे वयस्ये !, कुटिलघनेन = वक्रनिबिडेन, चिकुरकलापेन = केशपाशेन, निबद्धा = संनद्धा, तव = भवत्याः, वेणी = असंस्कृत के शश्रेणी, आयसयष्टिः इव = लोहयष्टिः इव, मम = सख्याः, हृदयं = वक्षःस्थलं, दारयति = भिन्ते, कालोरगी इव = कृष्णसी इव, मम हृदयं, दशति च-दंशयति च । उपमा अलङ्कारः । आर्यागोतिश्छन्दः । अत्र वियोगनिवारणस्य उपायाभावेन हृत्तापकृ द्विषादः ॥ १७ ॥
धृति लक्षयति-ज्ञानाऽभीष्टागमाचरिति । ज्ञानाऽभीष्टागमाद्य: == ज्ञानम् तत्त्वबोध: ) अभीष्टाऽऽगमः (अभिलषितवस्तुप्राप्तिः ), तदाद्य विषयः, सौहित्य०
विषाद--उपायके अभावसे उत्पन्न बलहीनताको "विषाद" कहते है, उसमें नि:श्वास ( मुख और नाकसे निकला हुआ श्वास ) उच्छ्वास ( भीतरका श्वास ) हृदयका ताप और सहाय ढूढ़ना आदि होते हैं । १६७ ।।
उ०-प्रोषितभर्तृका नायिकाको देखकर कोई सखी कहती हैं-हे सखि ! कुटिल और घने के शकलापसे बाँधी हुई तुम्हारो चोटी लोहेकी यष्टिकी तरह मेरे हृदयको विदीर्ण करती है और कृष्ण सर्पिणीकी तरह डसती है।
घति-तत्त्वबोध और अभीष्ट वस्तुकी प्राप्ति आरिसे अभिलाषकी पूर्णताको
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |