Page Text
________________
तृतीयः परिच्छेदः
___निद्रार्धमीलिताक्षी सा लिखितेवास्ति मे हृदि ।' अथावहित्था
भयगौरवलजादेहषांद्याकारगुप्तिरवाहित्था ।
व्यापारान्तरसक्त्यन्यथावभाषणविलोकनादिकरी ॥ १५८ ।। यथा
'एवंवादिनि देवर्षों पाधैं पितुरधोमुखी।
लीलाकमलपत्त्राणि गणयामास पार्वती ।।' उच्चारयन्ती. सा= प्रिया, मे = मम, हृदि = मानसे, लिखिता इव = चित्रिता इव, अस्ति = वर्तते। अत्र श्रमजन्याऽक्षिमीलनकारिणी फस्याश्चिनिद्रा । अत्र भाविकाsलङ्कारः ॥ १५७ ॥
___ अवहित्था लक्षयति-भयगौरवलज्जादेरिति । भयगौरवलज्जादेः = भयं (भीतिः ) गोरवं ( गुरुता) लज्जा ( व्रीडा ) तदादेः हेतोः व्यापाराऽन्तर० करो= व्यापाराऽन्तरे ( कार्यान्तरे ) सक्तिः ( आसक्तिः ) अन्यथाऽवभाषणम् ( अनारब्ध. कथनम् ) अन्यथाविलोकनम् (विषयान्तरदर्शनम् ), तदादिकरी (तदादिकारिणी) हर्षाद्याका रगुप्ति: आनन्दाद्याकृतिनिगूहनम्, "अवहित्या", अत्र आदिपदेन सामान्य. क्रियायाः परिग्रह । "अवहित्थाऽऽकारगुप्ति:" इत्यमरकोशे सामान्येनोक्तिः ॥ १५८ ।।
अवहित्थामुदाहरति-एवं वादिनीति । देवर्षिणाऽङ्गिरसा हिमालयसनिधी शिवेन सह पार्वत्या विवाहस्य प्रसङ्ग उत्थापिते पार्वत्या वर्णनमिदम् । देवी = सुरषों अङ्गिरसि, पितुः = जनकस्य हिमालयस्य, पावें = समीपे, एवादिनि = इत्यंभाषिणि सति, पार्वती = हैमवती, लीलाकमलपत्त्राणिविलासपपदलानि, गणयामास-गणित. बती अत्र स्वविवाहवर्णनश्रवणाजातस्य पार्वतीहर्षस्य लीलाकमलदलगणनेन गोपनात 'अहित्या। अस्मिन् श्लोके "देवर्षों" इत्यत्र नारदे इति लिखन्तः सर्वेऽपि प्राचीना नवीनाश्च टीकाकारा प्रान्ताः । सप्तर्षीणामन्यतमोऽङ्गिरा एवाऽत्र अभिमतः ॥१५॥ अर्धमुद्रित नेत्रोंवाली वह ( मेरी प्रिया ) मेरे हृदयमें चित्रित सी रह रही है।
प्रवाहित्या-भय, गौरव और लज्जा आदिके कारण हूषं आदिके आकारको छिराना "अहित्वा" कही जाती है। उसमें दूसरे कार्यमें आसक्ति, अन्यथा भाषण ( अनारन्ध भाषण), अन्यथा विलोकन ( दूसरे विषयको देखना ) इत्यादि कार्य होते हैं ॥ १५८ ॥
२०-हिमालय पर्वतके समीप शिवजीके साथ पार्वतीके विवाहप्रसङ्गको देवर्षि अङ्गिराके उठानेपर पार्वतीका वर्णन है। देवर्षि अङ्गिराके ऐसा कहनेपर पिता ( हिमालय ) के समीप अधोमुखी होकर पार्वती लीला-कमलके पत्तोंको गिनने लगीं।
१४ सा०
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |