Page Text
________________
यथा
तृतीयः परिच्छेदः
दृष्टिस्तृणीकृतजगत्त्रयसत्त्वसारा
धीरोद्धता नमयतीव गतिर्धरित्रीम् ।
कोमारकेऽपि गिरिवद् गुरुतां दधानो - बीरो रसः किमयमेत्युत दर्प एव ॥
संक्षोमेष्वप्यनुद्वेगो माधुर्य परिकीर्तितम् ।। ५२ ।।
ऊह्यमुदाहरणम् ।
मीशोकको हर्षाद्य गम्भीर्य निर्विकारता ।
·
१२९
विलासोदाहरणं यथा - दृष्टिरिति । उत्तररामचरिते कुशदर्शनानन्तरं रामस्योक्तिरियम् । दृष्टिः = नयनं, तृणीकृतजगत्त्रयसंस्त्वसारा = तृणीकृतो ( तुच्छीकृती ) जगत्त्रयस्य ( लोकत्रितयस्य ) सरवसारी ( उत्साहबले ) यया सा धीरोद्धता = धीरा ( युक्ता) उद्धता ( वर्पसहिता ) च एतादृशी गतिः = गमनव्यापारः, धरित्रीं = भूमि, नमयति इव = नतां करोति इव । कौमारके अपि = कुमारभावे अपि गिरिवत् = पर्वतवत्, गुरुतां = गोरखं, भारवस्त्वमित्यर्थः । दधानः = धारयन, अयं = सन्निकृष्टस्थः वीरो रसः, उत = अथवा दर्पः = अहङ्कारः, पुति = आगच्छति । अत्रोत्प्रेक्षालङ्कारः । वसन्ततिलका वृतम् । धीरदृष्ट्या चित्रगत्या च कुशस्य विलासवस्वं प्रतीयते ।
i
=
माधुर्य लक्षयति- संक्षोभेष्विति । संक्षोभेषु अपि उपकारनेषु सत्स्यपि, अनुद्वेगः = उद्वेगाऽभावः, अवा श्वत्यमित्यर्थः । माधुर्य, परिकीर्तितम । ऊ = वितर्क्यम् ।। ५२ ।।
गाम्भीर्य लक्षयति- भोशोकको धहर्षाचैरिति । भीशोकक्रोधहुर्षार्थ : = भयमन्युक्रोपप्रमोदादिभिः, निर्विकारता = विकारराहित्यं, माम्भीर्यम् ।
उदाहरण- उत्तररामचरितमें कुशको देखकर श्रीरामचन्द्रजी कहते हैं ! इसकी दृष्टि त्रैलोक्यके उत्साह और बलको तृणके समान समझनेवाली है, बम्भीर और उद्धत गति मानों धरतीको झुका रही है । बाल्यावस्था में भी पर्वतके समान गुरुस्वको धारण करनेवाला यह बालक वीररस अथवा दर्प हीं जा रहा है क्या ?
माधुर्य-विकारकारणके उपस्थित होनेपर भी उद्वेग न होनेको "माधुर्य" कहते हैं ।। ५२ ।।
इसके उदाहरणका ऊछ करना चाहिए ।
गाम्भीर्य-भय, शोक, क्रोध और हर्ष आदिसे भी विकार न होनेको "गाम्भीर्य " कहते हैं । ९ सा०
| SR No. | 023456 |
| Book Title | Sahityadarpanam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sheshraj Sharma Negmi |
| Publisher | Krushnadas Academy |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |