________________
३०
सवृत्तिच्छन्दोऽनुशासन प्रद्योते [अ० १, सू० १६.] चक्रेणाकारि कि ते० ॥" [१६-२५] इति । अत्र हि स्वरस्य परादिवद्भावे व्यअनमपि तद्भक्तत्वात् तदादिवद् भवति । 'यदि पूर्वापरी भागौ न स्यातामेकवर्णको ॥" [१६-२६] । इति अन्तादिवद्धावविधावपि सम्बध्यते । तेन"अस्या वक्त्राब्जमवजितपूर्णेन्दुशोभं विभाति ॥" [१६-२७] । इत्येवंविधा यतिन भवति । "प्रष्टव्यो यतिचिन्तायां याद्यादेशः परादिवत् ॥" [१६-२८] । यथा"अच्छिन्नप्रसराणि नाथ ! भवतः पातालकुक्षौ यशांस्यचापि अपयन्ति कोकिलकुलच्छायासपत्नं तमः ॥" [१६-२६] । "विततघनतुषारक्षोक्शुभ्रासु दूर्वास्वविरलपदमाला श्यामलामुल्लिखन्तः ॥" [१६-३०] इति । "नित्यं प्राक्पदसम्बद्धाश्चादयः प्राक्पदान्तवत् ॥" [१६-३१] । बादिभ्यः पूर्व यतिन कर्तव्येत्यर्थः । यथा"स्वादु स्वच्छं च सलिलमिदं प्रीतये कस्य न रस्यात्॥" [१६-३२] इति । 'नित्यं प्राक्पदसम्बद्धा' इति किम् ? अन्येषां पूर्वान्तवद्धावो मा भूत् । यथा"मन्दायन्ते न खलु सुहृदामभ्युपेतार्थकृत्याः ॥" [१६-३३] इति । "इत्योत्सुक्यादपरिगणयन् गुह्यकस्तं ययाचे ॥" [१६-३४] इति । "परेण नित्यसम्बद्धाः प्रादयश्च परादिवत् ॥" [१६-३५] । प्रादिभ्यः परा यतिनं भवतीत्यर्थः । "दुःखं मे प्रतिक्षिपति हृदये दुःसहस्त्वद्वियोगः ॥" [१६-३६] इति । 'परेण नित्यसम्बद्धाः' इति किम् ? अन्येभ्यः परापि यतिर्यया स्यात् । "श्रेयांसि बहुविघ्नानि भवन्ति महतामपि ॥" [१६-३७] । अयं च चादीनां प्रादीनां चंकाक्षरत्वेन कालराणामेव पदान्तयतावन्ताविबद्भाव इष्यते, न त्वनेकाक्षराणां पदमध्ययतौ । तत्र हि पदमध्येऽपि चामीकरादिष्विव यतेरभ्यनुज्ञातत्वात् । तत्र चादीनां यथा
"प्रत्यादेशावपि च मधुनो विस्मृतभ्रूविलासम् ॥" [१६-३८] इति । प्रादीनां यया-"दुरास्तप्रमोद हसितमिव परिस्परमासां सखीमिः ॥"
