Page Text
________________
[अ० २, सू० ४४-४५.]
सृवृत्तिच्छन्दोऽनुशासनप्रद्योते
७१
शफरिका चले- शफरिकेव - क्षुद्रमत्स्यजातिविशेष इव चले - चञ्चले, तव - भवत्याः, विलोचने - विशाले नयने, मनः- चेत:, [ अर्थान्मम ] रमयतः- रति विधत्तः इत्यर्थः । अत्र 'कु[1] व[1]ल[1]ये[s]क्ष [ 1 ]णे [s]' इति लक्षणसंगतिः । अस्यैव भरताभिमतं नामान्तरमाह - गिरेति भरतः इति ।। अ० २, सू० - ४३ ॥
नौ कच्छपी ॥४४॥
रगणनगणौ । यथा - लक्ष्यते सरसि, चन्द्रमः सदृशि । लक्ष्मकान्तिरिह, कच्छपी पयसि ॥ ४४.१ ॥
द्वादशं प्रभेदमाह - "नौ कच्छपी" इति । र्नाविति पदंव्याचष्टे - रगण - नगणाविति - 'रगण: SIS, नगणः ॥ इति, ताम्यां विरचिताः पादा यस्य तत् 'कच्छपी' नामकं गायत्रीजातिच्छन्द इत्यर्थः । उदाहरति- यथा लक्ष्यते इति - इह - अस्मिन्, सरसि - जलाशये, चन्द्रमः सदृशि - चन्द्रतुल्ये निर्मले जले, कच्छपी - कमठी, लक्ष्मकान्तिः- लक्ष्मण:- चन्द्रस्थितचिह्नविशेषस्य, कान्तिः - छविरिव कान्तिर्यस्यास्तादृशी, लक्ष्यते - दृश्यते इत्यर्थः । अत्र 'ल [S]क्ष्म [1]ते [5] स [1]र[1]सि [s]' इति लक्षणसङ्गतिः ॥ अ० २, सू० - ४४ ॥
भ्रौ लघुमालिनी ॥४५॥
भगणरगणौ । यथा- स्वद्वदनाग्रतो, मण्डलमैन्दवम् । संप्रति लक्ष्यते, श्रीलघु मालिनी [नि ! ] ॥ ४५.१ ॥
त्रयोदशं भेदमाह - "भ्रौ लघुमालिनी " इति । भ्राविति पदं व्याख्यातिभगण - रगणाविति - भगण: SII, रगण: 5/5 इति, ताम्यां निर्मिताः पादा यस्य तत् 'लघुमालिनी' नामकं गायत्रीच्छन्दोजातिच्छन्द इत्यर्थः । उदाहरतियथा - त्वद्वदनेति - अत्र श्लोकान्तस्थं 'मालिनी' इति पदं छन्दोदृष्ट्या छन्दोनामविन्यासदृष्ट्या छन्दःपूर्तिदृष्ट्या च दीर्घान्तं निर्दिष्टमपि अर्थान्वयानुरोधेन ह्रस्वान्तमेव सम्बोधनपरतया न्यस्तं स्यादिति चारु प्रतिभाति, प्रायो लेखकप्रमादादेव दीर्घान्तत्वं दृश्यत इति प्रतिभाति । छन्दोनामविन्यासस्तु आनुषङ्गिकतया गौण एव अर्थानुरोध एवावश्यकः । रगणास्वरूपसिद्धिश्च
| SR No. | 023450 |
| Book Title | Chandonushasan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vijaylavanyasuri, Vijaysushilsuri |
| Publisher | Gyanopasak Samiti |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 460 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 29 MB |