________________
१.१.२५
૧૬૩ સમાસાન્ત પ્રત્યય સમાસથી પરમાં કરાય છે, તેથી મ પ્રત્યય સિ વિભક્તિની પૂર્વે અને ત્વની પરમાં થશે. આમ ને રસ પ્રત્યય પરમાં (અવ્યવહિત) ન હોવાથી તેને ‘તન્ત પમ્' થી પદસંજ્ઞાની પ્રાપ્તિ જ નથી, તેથી જૂનો નહીં થાય.
(9) ને આદેશ કરવાના પ્રસંગે વૃત્તિના અંતભાગને પદસંજ્ઞાનો નિષેધ થતો નથી એવું કેમ?
(a) રથિ - જિન્ (૨૨૨૨), 'S: સો ર.રૂ.૧૮' , “મન-૩૦ ક..૨૪૭' – fસગ્રતીતિ વિમ્ = fસદ્ + વિ(૦), 'પોણા ૪.રૂ.૪' , પચયના રૂ.૭૬' – : ૧) તે = ધિક્ + fસ, “રીર્ષક્ષ્યo.૪.૪૫' પિલે 'વન: ન્ ૨.૨.૮૬'- યિસેક્સ
ઉપરોક્ત સાધનિકો મુજબ પિ શબ્દ બનાવી તેને ગો પ્રત્યય લાગતા થિએવો પ્રયોગ થશે તથા ઉપર મુજબ સે શબ્દ બનતા તેને નાન: ઝo ૭.૨.૨૨' સૂત્રથી પૂર્વે વહુ પ્રત્યય લાગતા નિષ્પન્ન થયેલા વધુ શબ્દને સિ-ગો પ્રત્યય લાગતા ઉપરોક્ત સાધનિકો મુજબ વહુલે અને વહુસેવો પ્રયોગ સિદ્ધ થશે. જો સૂત્રમાં પણ પદ ન મૂકત તો થિસે વિગેરે ઉદાહરણોમાં આ સૂત્રથી તેને પદસંજ્ઞાનો નિષેધ થાત. તેથી સેક્સનો “યસે' વિગેરે પદની મધ્યમાં વર્તવાથી ‘નામ્યન્તસ્થા ૨.રૂ.૨૫' સૂત્રથી સ્ નો આદેશ થઇ વિષે વિગેરે અનિષ્ટરૂપ થાત. સૂત્રમાં મસ નું ગ્રહણ કરવાથી તે પદ બનશે. તેથી સ્ પદ (સે) ની આદિમાં થવાથી ‘નીન્તા ' વિગેરે સૂત્રની પ્રાપ્તિ ન હોવાથી સ્ નો નહીં થાય. પિસે વિગેરે ઉદાહરણો કૃદન્તવૃત્તિના છે.
(10) વિવિગેરે ઉપરોક્તદષ્ટાંતોમાં આસૂત્રથી પદસંજ્ઞાનો નિષેધ કર્યો છે, તે બધાને ‘સ્થાનીવાડવવિવો ૭.૪.૨૦૧' પરિભાષાથી અંતર્વર્તિની વિભક્તિનો સ્થાનિવર્ભાવ થવાથી તન્ત પમ્ ૨.૭.૨૦’ સૂત્રથી પદસંજ્ઞાની પ્રાપ્તિ હતી.
શંકા - પરમદિવો વિગેરેમાં અર્થે રૂ.૨.૮' સૂત્રથી વિભક્તિનો તુ ધાય છે અને નુષ્યવૃન્તનત્ ૭.૪.૨૨' પરિભાષાથી વૃત, ન્ અને નિદ્ આટલાં કાર્યો સિવાય સર્વત્ર જુનો સ્થાનિવર્ભાવ મનાતો નથી, તો અહીં પણ વિભક્તિનો સ્થાનિવફ્ફાવન મનાવો જોઇએ ને?
સમાધાન - તુવૃંન્નેનન્ ૭.૪.૨૨ સૂત્રમાં નો સ્થાનિવદ્ભાવ માનવાનો નિષેધ કર્યો છે, તે વર્ણને થતા પૂર્વકાર્યને આશ્રયીને કર્યો છે, સમુદાયને થતા કાર્યને આશ્રયીને) નહીં. 'તન્ત પમ્ ?.?.૨૦' સૂત્રથી
અહીં પિ સિત (કે બા સિગ્નતિ) તિ પિસે એવો વિગ્રહ નહીં થાય, કારણ કે ઉપપદ સહિતના સિને
વિ પ્રત્યય થતો નથી. (B) लुपीति सप्तमीनिर्देशात् पूर्वस्य यत्कार्य प्राप्तं तनिषिध्यते, समुदायस्य तु भवत्येव। पयः, साम, पञ्च, सप्त। अत्र
पदसंज्ञा तथा च तनिबन्धनानि रूत्व-नलोपादीनि भवन्ति। (७.४.११२ बृ.वृ.)
(A)
