Page Text
________________
२९८ दर्पणपरीक्षासहित भूषणसारेतेषु तेषु शक्तिकल्पने गौरवात् । न च पर्यायतुल्यता शङ्कया। तेषां सर्वदेशेष्वेकत्वाद् विनिगमनाविरहेण सर्वत्र शक्तिकल्पना । न हि अपभ्रंशे तथा । अन्यथा भाषाणां पर्यायतया गणनापत्तेः। एवञ्च शक्तत्वमेवास्तु ; साधुत्वमिति नैयायिकमीमांसकादीनां मतम् , तन्मतेनैव द्रष्टव्यम् ।
इदानीं स्वमतमाह-वाचकत्वाविशेषे चेति* ॥ अयम्भावःअपभ्रंशानामशक्तत्वे ततो बोध एव न स्यात् । न च साधुस्मरणात् ततो बोधः। तानविदुषां पामराणामपि बोधात् । तेषां साधोर
दर्पणः उक्तमेवार्थ दृढयितुमाशते-*नन्विति । तेषाम् = साधुपर्यायाणाम् । *एकत्वादिति ॥ एकजातीयत्वादित्यर्थः ॥ तथा एकजातीयत्वं येन तत्रापि विनिगमकाभावाच्छक्तिकल्पना स्यादिति भावः।
*अन्यथेति । एकजातीयत्वस्य शक्तिकल्पनायामतन्त्रत्वे शक्तिमत्त्वाऽविशेषात्साधूनामिवाऽपभ्रंशानामपि कोशादौ प्रतिपादन प्रसज्ज्येतेत्यर्थः । *तन्मतेनैवेति । 'ते साधुष्वनुमानेन इत्यायुक्तहरिमतेनैवेत्यर्थः । अपभ्रंशाद-बोधस्योक्तरीत्योपपादित. त्वात्। तत्र शक्तिकल्पनं स्वाग्रहमूलकमित्याशङ्कां निराचिकीर्षुस्तत्रोक्तप्रकाराऽसम्भवं दर्शयति-अयम्भाव इति । *तानिति । साधुशब्दानित्यर्थः । अज्ञानहेतु. माह-*पामराणामिति । *बोधादिति । व्यवहारेण तेषां बोधाऽनुमानादित्यर्थः । __तथाचानधीतशास्त्राणां तेषां साधुत्वप्रकारकशब्दज्ञानाऽसम्भवेन न तत्र साधुशब्दस्मृतिकल्पनया शाब्दबुद्धिरुपपादयितुं शक्येति भावः । किञ्च साधुशब्दस्मृतिकल्पना कथञ्चिसम्भवेदपि यदि प्रत्यक्षश्रुतसाधुशब्दबोधोदयः स्यात् , स एव नास्तीत्याह
परीक्षा शक्तिकल्पको व्यवहारस्तथा गाव्यादिशब्देप्यस्तीति तेषामपि वाचकत्वमस्त्विति भावः । *अन्यथेति* = अपभ्रंशेष्विति शेषः । तेषां पायाणामेकत्वात्-एकजातीयत्वात् । तथैकजातीयत्वम् । अन्यथैकजातीयत्वस्य पायतायामनिया. मकत्वेऽपर्यायाणां यथा शक्तिमत्वे तथा अपभ्रंशानामपि शक्तिमत्वे पर्यायतुल्यतया तेषामपि कोशादौ प्रयोगानापत्तिरिति भावः । *तन्मतेनैवेति । ते साधुध्वनुमानेन इत्यादिना यद्धरिमतमुक्तं तेनैवेत्यर्थः । ननु पूर्वोक्तरीत्या अपभ्रंशेभ्योऽर्थप्रतीतिनिर्वाह तेषु शक्तिकल्पनं स्वाग्रहमूलकमिति कस्यचिच्छा स्यादिति तदनुत्पत्तये आह--*अयम्भाव इति । ततस्तेभ्यस्तान्,= साधुशब्दान् , बोधादिति, गाव्यादिशब्दश्रवणोत्तरकालिकयामकत्तुकगवानयनादिदर्शनेन तेष्वबोधानुमानादित्यर्थः । यदि साधुत्वाश्रयशब्दज्ञानं तेषां स्यात्तदाऽसाधुभ्यः साधुस्मरणमनधीतशास्त्राणां तेषामपि स्यात्तदेव नास्तीति भावः। अश्रुतवैपरीत्यमस्तीत्याह-*तेषामिति । पामराणामित्यर्थः । अपभ्रंशेभ्य एव तेषां बोधो भवतोति न साधुस्मरणकल्पकमस्तीति भावः । अपभ्रंशेषु शब्देष्वर्थनिरूपितशक्ति_मात्ते
| SR No. | 023384 |
| Book Title | Vaiyakaran Bhushansara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Shreekaund Bhatt, Sadashiv Shastri Joshi |
| Publisher | Chaukhambha Sanskrit Series Office |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 502 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 15 MB |