Shabda Kaustubh

SR No.: 023374
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhattoji Bhatt
Publisher: Bhattoji Bhatt
Total Pages: 578
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 37 MB

Page 115

१पा. ३ आ. शब्दकौस्तुमः । वशात्परिभाषाद्वयं सन्निहितम् । तत्रागस्येति षष्ठी यदि पूर्वमेपान्त्यमलं नीता अङ्गान्त्यस्य गुण इति पश्चादिकाऽन्त्यो विशेष्यते तदेवपरिभाषा शेषभूता । यदि तु पूर्वमिकाङ्गस्य विशेषणात्तदन्तविधिरिगन्तस्याङ्गस्योति,ततः स च भवनलोन्त्यस्योति, तदा द्वितीयः पक्षः । तदिदं पक्षद्वयमाप षष्ठीतत्पुरुषं बहुव्रीहि चाश्रित्य तच्छेषपक्षइति भाष्ये व्यवहृतम् । इह पक्षद्वयेपि मिदेर्गुण इत्यादौ दोषः। यो हि मिदेरन्त्यः नासाविक यश्चेकनासावन्त्यः तथा चावश्यम्परिभाषायां त्यक्तायां सत्यां विनिगमकाभावादुमयत्यागे सर्वादेशो गुणः स्यात् । तदुक्तं वार्तिककृता । वृद्धिगुणावलोन्त्यस्येति चेन्मिदिमृजिपुगन्तलघूपच्छि दृशिक्षिप्रक्षुद्रेष्विग्रहणं सर्वादेशप्रसङ्गश्चानिगन्तस्येति । चकारो हेत्वर्थः । ततश्च सर्वादेशप्रसङ्गो हीति फलितम् । अथ मिद इर्मिदिः तस्य मिदेरित्यादिपूर्वोक्तरीत्या कथं चिदिह सर्वत्रेक एव स्थानित्वं लभ्येत तथापि भिन्नामित्यादावनिग्लक्षणत्वाद् गुणनिषेधो न स्यात् । अथ क्नोः कित्त्वाज्ज्ञापकादनिग्लक्षणत्वेपि निषेधस्तर्हि लैगवायनः पौरोहित्यमित्यादावतिप्रसअः। अथ लक्ष्यानुरोधाल्लघूपधगुणमात्राविषयकं ज्ञापकं तर्हि पदोपस्थितिपक्षएव लक्ष्यासिद्धये समाश्रीयताम् । एवं हि ज्ञापकाश्रयणक्लेशोपि न भवति । कित्त्वेनापि पदोस्थितिरेव ज्ञाप्यताम् । एवं हि ज्ञापकमूलकं वाक्यान्तरं न कल्प्यमिति लाघवम् । अस्तु तर्हि तृतीयः पक्षः मिदेरन्त्यस्येकश्च द्वयोरपि गुण इति । मैवम् । स्थानेयोगावयवसम्बन्धरूपस्यार्थद्वयस्य युगपदुच्चारितया षष्ट्या दुर्लभत्वात् । स्थानेयोगं च विनालोन्त्यविध्यलाभात् । स्थानषष्ठी हि तदुपस्थितौ लिङ्गामिति वक्ष्यते । इक इत्यनेन सहावयवषष्ठी विनान्वयायोगात् । आवृत्त्यादौ प्रमाणाभा