________________
અથડાવાનું
નહિ,કિંતુ અશ્વ
૧૯૪
જૈનધર્મને સરળ પરિચય છે. ભીંત પર પણ શબ્દ અથડાય છે, છતાં એને આવું કાંઈ નથી થતું. માટે અજીવને અથડાવાનું જુદું, અને સજીવ ઈન્દ્રિએને અથડાવાનું જુદું. એ માત્ર સંપર્ક નહિ, કિંતુ અવ્યક્ત ચૈતન્યસ્કુરણ છે, અવ્યક્ત જ્ઞાન છે. આ વ્યંજનાવગ્રહ ચક્ષુ અને મન સિવાય ચાર ઈન્દ્રિયને જ હોય છે, કેમકે ચક્ષુ અને મનને પિતાના વિષયને સંપર્ક થવાની જરૂર નથી, માત્ર
ગ્ય દેશમાં આવેલી વસ્તુને અડ્યા વિના ચક્ષુ પકડી લે. છે. એમ મન પણ વિષયને અડ્યા વિના ચિંતવી લે છે.
મતિજ્ઞાનના રૂપકે :-(૧) મનથી ભાવિને વિચાર થાય તે ચિંતા. (૨) ભૂતકાળને યાદ આવે તે સ્મૃતિ. (૩) વર્તમાનને વિચાર આવે તે મતિ યા સંજ્ઞા. (૪) “આ એજ માણસ છે.” એમ વર્તમાન સાથે ભૂતકાળનું અનુસંધાન થાય તે પ્રત્યભિજ્ઞા (૫) “અમુક હોય તે અમુક હોવું જ જોઈએ, એ વિકલ્પ તે તર્ક. (૬) હેતુ જેઈને કલ્પના થાય તે અનુમાન. દા. ત. નદીમાં પૂર જોઈને લાગે કે “ઉપર વરસાદ પડ્યો હશે? (૭) દેખાતી કે સંભળાતી વસ્તુ અમુક વિના ન ઘટે માટે એ અમુકની કલ્પના તે અર્થોપત્તિ. દા. ત. કોઈ સશક્ત માણસ છે. તે દિવસે ખાતો નથી એમ જાણ્યા પછી થાય કે જરૂર તે રાત્રે ખાતે હશે.
૨. શ્રતાન–એ ઉપદેશ સાંભળીને કે લખાણ વાંચીને થાય છે. અમુક શબ્દ સાંભળ્યા છે તે શ્રોત્રથી શબ્દનું મતિજ્ઞાન થયું. એ તે ભાષા ન જાણતા હોય એને પણ થાય. પરંતુ શબ્દ-શ્રવણ પછી એના પરથી ભાષાના જાણકારને પદાર્થ બોધ
