________________
વ્રત–નિયમ
આ ચાર સિવાય કેટલીક કડવી યા બેસ્વાદ ઔષધિ અથવા ભસ્મ હોય છે, જેને અનાહારી દ્રવ્ય કહેવાય છે, અને તે રોગ-પીડાના ખાસ કારણે પચ્ચખાણુના કાળમાં ખપે છે; પરંતુ તેની સાથે જે પાણી લેવાય તે આહારરૂપ બની જાય ! માટે પચ્ચખાણમાં રહી પાણી વિના એ એકલા જ લેવાય છે. એવી અનાહારી વસ્તુમાં ક, કરિયાતું ઇંદ્રજવ, કડે લીમડે, ત્રિફળા, રાખ, ભસ્મ, વગેરે ગણાય છે. આહારનાં પચ્ચક્ખાણ ચાર રીતે,-૧ દિવસનાં, ૨. રાત્રિનાં, તથા ૩. અમુક સંકેતથી યા ઉપદ્રવાદિ પ્રસંગે, અને ૪. અંતકાળે જીવે ત્યાં સુધીનું.
(૧) દિવસનાં પચ્ચકખાણુમાં સૂર્યોદયથી બે ઘડી સુધી ચારે પ્રકારના આહારનો ત્યાગ રાખવા નવકારશી પચ્ચક્ખાણ કરવામાં આવે છે. સૂર્યોદયથી એક પ્રહર (૧/૪ દિનમાન) સુધીનો ત્યાગ પરસિ પચ્ચકખાણુથી થાય છે. સાદ્ધ–પરસિ પચ્ચક્ખાણમાં ૧ પ્રહર, પુરિમર્દૂમાં ૨ પ્રહર (ા દિવસ), અવમાં ૩ પ્રહર સુધી ચારે આહારનો ત્યાગ રહે છે. આ પચ્ચક્ખાણ પૂર્ણ થયે મૂડીવાળી નવકાર ગણુને જ ખાવા પીવાનું કરાય છે, કેમકે એ પશ્ચ૦ સાથે “મુઠ્ઠિસહિય” પચ્ચ હોય છે. મુઠ્ઠિસહિયં એટલે જ્યાં સુધી મુઠ્ઠિવાળી નવકાર ન ગણું ત્યાં સુધી ચાર આહારનો ત્યાગ. દિવસમાં વારંવાર એકલું આ મુઠ્ઠિસહિયં પચ્ચ૦ કરવાથી ય અનશનને બહુ લાભ મળે છે, એક મહિનામાં કુલ ગણતાં ૨૫ ઉપર ઉપવાસ એટલે લાભ થાય.
