________________
આ રીતની લેવડ-દેવડ ચાલ્યા જ કરતી.
એ જમાનામાં પાંચ દશ રૂપિયાની કિંમત પણ ઘણી ઘણી ગણાતી, એથી લેણાની રકમ વધતી વધતી દશ રૂપિયા જેવી થઈ જતાં અંતે કંદોઈએ એવો નિશ્ચય કરી નાખ્યો કે, વિઠ્ઠલ હવે રૂપિયા માંગવા આવે, તો ધીરવા નહિ. જૂનું લેણું ચૂકતે થાય નહિ, ત્યાં સુધી નવી રકમ કોઈ પણ હિસાબે ન ધીરવી. આવું મનોમન મક્કમતાથી નક્કી કરીને બેઠેલા કંદોઈ સમક્ષ એક દહાડો અતિ અનિવાર્ય આવશ્યકતા ઊભી થતાં આશાભર્યા અંતરે વિઠ્ઠલ ખડો થઈ ગયો. એણે માત્ર બે રૂપિયા જેવી રકમ માટે હાથ લંબાવ્યો, પણ કંદોઈ તો મનથી એવો નિરધાર કરીને જ બેઠો હતો કે, હવે તો બે પૈસા પણ ધીરવા નહિ. એથી આજ સુધીના મીઠા સંબંધો પર પાણી ફેરવી દેતાં કંદોઈએ કહ્યું કે, વિઠ્ઠલ ! તારો ૧૦ રૂપિયાનો હિસાબ વરસોથી ખેંચાઈ રહ્યો છે. માટે આ હિસાબ ચૂકતે થઈ જાય, પછી જ નવું ધીરવાની વાત કરજે. મને તારા પર અવિશ્વાસ નથી, પણ વ્યવહારના નીતિ-નિયમ એમ કહે છે કે, જૂનો હિસાબ ચૂકતે ન થાય, ત્યાં સુધી જે નવું નવું ધારતો જાય છે, એ નવું લેણું તો ગુમાવે જ છે. અને જૂનું લેણું તો એણે ગુમાવેલું જ સમજી લેવાનું રહ્યું. માટે તું ગમે તેમ કર, પણ ૧૦ રૂપિયા એક વાર તો ચૂકતે કરી જ દે, પછી જ નવું ખાતું ખોલવાની વાત !
વિઠ્ઠલને અતિ અગત્યની આવશ્યકતા ઊભી થઈ હતી. એથી રકમ મેળવ્યા વિના છૂટકો જ ન હતો. વળી આજ સુધી કંદોઈ સિવાય બીજા કોઈની આગળ એનો હાથ લાંબો થયો ન હતો. એથી કાકલૂદી સાથે કરગરતાં એણે એવી અરજ ગુજારી કે, આજ સુધીના આપણી વચ્ચેના મીઠા-સંબંધોની રૂએ જ હું બે રૂપિયાની આશાથી આજે અહીં આવ્યો છું. હવે જે પગાર મળશે, એમાંથી ૧૦ રૂપિયા વહેલામાં વહેલી તકે હું ચૂકવી દઈશ, એટલું વચન આપું છું. પણ અત્યારે તો તમે મને નિરાશ ન જ કરશો. અત્યારે મારી પર એવી કટોકટી તોળાઈ છે કે,
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
૧૦૧
