________________
મણમાં પલટાયેલો ઋણનો કણ
૧૭
ફળદ્રુપ ધરતી હોય, મોંઘામાં મોંઘું બિયારણ એમાં વર્ષાઋતુ પૂર્વે વવાયું હોય અને અમૃત જેવાં મીઠાં જળથી એ સિંચાયું હોય, આમ છતાં એ વાવેતર હજી કોઈ વાર નિષ્ફળ નીવડે, એવું બનવું શક્ય ગણાય, પણ અણીના અવસરે માનવી પર નિઃસ્વાર્થભાવે કરાયેલો ઉપકાર કોઈ દહાડો નિષ્ફળ નીવડે, એવું બને જ નહિ, કણ જેટલો પણ એ ઉપકાર મણ જેટલી વિરાટ માત્રામાં પ્રતિફલિત બન્યા વિના રહે જ નહિ, આ સત્યની પ્રતીતિ કરાવતો વિઠ્ઠલરાવ સૂબાનો એક પ્રસંગ ખરેખર જાણવા-માણવા જેવો છે.
વડોદરાના ગાયકવાડી રાજ્યમાં આનંદરાવના સત્તા-કાળ દરમિયાન વિઠ્ઠલના નામે સિપાઈગીરી તરીકેની નોકરી બજાવતાં બજાવતાં સૂબા તરીકેની સત્તાનું સામ્રાજ્ય ભોગવવાનું સ્વપ્ર પણ લાધે એ શક્ય ન હતું, વળી સામાન્ય નોકરી હોવાથી પગાર પણ ઘણો ન હોય એમાં શી નવાઈ ? જે પગાર મળતો એમાંથી વિઠ્ઠલના પરિવારનું ગુજરાન માંડ માંડ ચાલતું.
વડોદરામાં રહેનારા એક કંદોઈ સાથે વિઠ્ઠલને સારો સંબંધ હતો, એથી અવારનવાર રૂપિયા બે રૂપિયા જેવી રકમની આવશ્યકતા ઊભી થતી, તો વિઠ્ઠલ એ કંદોઈ પાસેથી ઉછીના પૈસા લઈ આવતો. કંદોઈને વિઠ્ઠલ પર વિશ્વાસ હતો અને વિઠ્ઠલને કંદોઈ પર લાગણી હતી, એથી
o
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૨
૧૦૦
