________________
કરી રહ્યા છે. પ્રાચીન જૈનો આ ક્ષેત્રમાં અત્યારે પણ વસી રહ્યા છે. તેઓ સરાક જાતિ તરીકે આળખાય છે, જે વિશે આગળ ઉપર જોઈશું.
બંગાળમાં લલિતકળાનો વિશેષરૂપે વિકાસ થયો છે. સંગીત, સાહિત્ય, નૃત્ય, વાદ્ય અને શિલ્પ, આ પાંચે લલિતકળાનો વિપુલ માત્રામાં બંગાળી પ્રજાએ વિકાસ કર્યો છે. આજે પણ નાનાંમોટાં ગામોમાં ઘરે ઘરે સંગીતના સુરો સંભળાય છે. બાલ-બાલિકાઓ બાળપણથી જ સંગીતની સાધના કરે છે. મુનિરાજો પણ બંગાળની સંસ્કૃતિનું અધ્યયન કરતા અને ત્યાંની પ્રજાની ભાવભરી ભક્તિનું આસ્વાદન કરતા આગળ વધી રહ્યા હતા. બંગાળી જનતામાં સંતો પ્રત્યે અપાર શ્રદ્ધા છે. મુનિરાજો જ્યાં જ્યાં નિવાસ કરતા ત્યાં ત્યાં ભાઈ-બહેનોનાં ટોળાં ઊભરાવા લાગ્યાં.
આસપાસનાં ગામડાંઓમાંથી બહેનો, બાળકો અને ભાઈઓ પણ દર્શન માટે આવવા લાગ્યાં. તેમનો શિષ્ટાચાર પણ ઘણો ગરિમાપૂર્ણ હતો. સહેજ પણ ધક્કામુક્કી કર્યા વિના, હારમાં ઊભા રહી એક પછી એક ભાઈઓ અને બહેનો દર્શન કરી, પરિપૂર્ણ નમસ્કાર કરી, ચરણ૨જ માથે ચડાવી, આગળ વધી જતાં અને બીજા દર્શનાર્થીને માટે સ્થાન ખાલી કરતાં. અમીર હોય કે ગરીબ, બધા બંગાળી પરિવારોમાં એકસરખી ભક્તિ જોવા મળે છે. રહેણીકરણીમાં જરાપણ ઉચ્છંખલતા કે અકડાઈ નથી. કપડામાં સદાચાર અને પ્રાચીન સંસ્કૃતિની ઝલક મળતી હતી. એ સમયે બંગાળમાં હજુ રાજકીય પરિવર્તન આવ્યું ન હતું, તેમજ સામ્યવાદનો પણ પ્રભાવ કે પ્રચાર નહોતો. બંગાળની સંસ્કૃતિ જળવાઈ રહી હતી. દેશના ભાગલા પડ્યા અને આખા હિંદુસ્તાનમાં મોટાં રમખાણો થયાં, પણ તેની કોઈ ઘટના અહીંનાં ગામડાંઓમાં થઈ ન હતી. આખો જિલ્લો શાંતભાવે પ્રાચીન સંસ્કૃતિ અને જીવનધોરણ પ્રમાણે પ્રભુભક્તિમાં મસ્ત હતો. સંતોનાં દર્શન કરી તેઓ અનહદ આનંદ અનુભવતા હતા.
ઈ. સ. ૧૯૪૭ની રાજકીય ઊથલપાથલ શમી ગઈ હતી. કૉંગ્રેસનું રાજ્ય સ્થિર થયું હતું. બંગાળમાં ઘણી શાંતિ છવાઈ ગઈ હતી. બંગાળની મુખ્ય પેદાશ ચોખા-કમોદ છે. માઈલો સુધી ધાનનાં ખેતરો એકસરખાં નિહાળી શકાય છે. બંગાળી પ્રજા ત્રણે ટંક ભાત ખાનારી છે. ગામેગામ પુકુર (તળાવ) જોવા મળે છે. પ્રત્યેક બંગાળી ઘરની સાથે એક નાનું-મોટું તળાવ હોય છે. આ તળાવ બંગાળની પ્રજાની જીવાદોરી છે. અહીંનાં તળાવોમાં બારે માસ પાણી હોય છે. અહીં શાકભાજીની પેદાશ ખૂબ સારી છે. આખું ગામ વૃક્ષોથી અને લતાઓથી ઘેરાયેલું રહે છે.
ગરમીની મોસમ આવી ગઈ હતી. તડકો ખૂબ સારા પ્રમાણમાં વધી ગયો હતો. કેરીની સીઝન આવી ગઈ હતી. બંગાળનાં તરબૂચ (તળિયા) અને સક્કરટેટી ઘણાં પ્રસિદ્ધ છે. વિહારમાં કલકત્તાથી ઘણી સારી સંખ્યામાં ભાઈ-બહેનો આવી રહ્યાં હતાં. કોઈ કોઈ ભાઈઓ સાથે ચાલીને વિહારનો આનંદ અને કલકત્તા સંઘનું સ્વાગત માણી રહ્યા હતા. વિહારી ભાઈઓ પ્રતિદિન રસસાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક D 250