________________
દલખાણિયાની આજુબાજુમાં મોટા પહાડો, જંગલો અને વળાંકવાળી જગ્યા હોવાથી ત્યાં નામચીન બહારવટિયાઓ આશ્રય લેતા હતા. આ બહારવટિયાઓને સમય સમય પર દલખાણિયાથી રોટલા પૂરા પાડવામાં આવતા હતા. અત્યાર સુધી અહીં ક્યારેય કોઈ બહારવટિયા ત્રાટક્યા નથી અને દલખાણિયા ક્યારેય ભાંગ્યું પણ નથી. એક વખતના કાઠિયાવાડના બહારવટિયાથી ભરેલા ઇતિહાસમાં જે મોટો ત્રાસ થયો હતો તેમાંથી દલખાણિયા સદંતર ઊગરી ગયું હતું. રામભાઈ બહારવટિયા(ડાકુ)નાં માતા-પિતા ગુપ્ત રીતે દલખાણિયામાં રહેતાં હતાં એટલે રામવાળાએ ધારી ગામ ભાંગ્યું, પણ દલખાણિયાને કશું કર્યું નહીં.
દલખાણિયાની આજુબાજુનાં જંગલોમાં મોટા પ્રમાણમાં સિંહ-દીપડા વગેરે જંગલી જાનવરો હતાં. દૂરદૂરના રાજા-મહારાજાઓ અને મોટા અંગ્રેજ અફસરો સિંહનો શિકાર કરવા દલખાણિયામાં પડાવ નાખતા. તેઓ દલખાણિયા સુધી સિંહોને લાવતા. વડોદરાના સયાજીરાવ મહારાજના રાજપરિવારનાં રાણી, રાજકુમારી, રાજકુમારો પણ દલખાણિયામાં છાવણી નાખીને શિકાર ખેલતાં. મોરબી, રાજકોટ, વાંકાનેર, જામનગર, ભાવનગર, પાલીતાણા અને રાજકોટના રાજા-મહારાજા અને રેસિડેન્ટ પણ અવાર-નવાર શિકાર માટે આવતા. શ્રી જયંતમુનિએ એમની બાલ્યાવસ્થામાં સિંહને ઘણી વખત નજરે નિહાળ્યા હતા. અત્યારે તો સરકારે સિંહના શિકારની સખત મનાઈ કરી છે અને ગુનો કરનારને કારાવાસ ભોગવવો પડે છે.
દલખાણિયા ગાયકવાડ સ્ટેટના અમરેલી જિલ્લાના ધારી તાલુકાનું ગામ છે. ગાયકવાડ સ્ટેટમાં હોવાથી સયાજીરાવ મહારાજાએ કરેલા શૈક્ષણિક અને સામાજિક સુધારાઓનો પૂરો લાભ દલખાણિયાને મળ્યો. એ જમાનામાં પણ દલખાણિયામાં ગ્રંથાલય, દવાખાનું અને બીજી સરકારી સગવડતાઓ ઉપલબ્ધ હતી.
સૌરાષ્ટ્રના સુપ્રસિદ્ધ કવિ શ્રી ત્રિભોવનભાઈની કારકિર્દીનો આરંભ દલખાણિયાથી થયો હતો. દલખાણિયાની નાની શાળામાં તેમણે હેડમાસ્તર તરીકે સેવા આપી હતી. પાછળથી તે રાજકોટની હાઇસ્કૂલના અધ્યાપક થયા હતા.
ધારી સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયના મહાન સંત યોગીજી મહારાજની જન્મભૂમિ છે. ધારી જૈન સમાજ માટે આ ગૌરવશાળી ક્ષેત્ર છે. અહીંથી ઘણી બહેનોએ દીક્ષા લઈ જૈનશાસનને કળશ ચડાવ્યો છે. વર્તમાન વિદુષી ડૉ. તરુબાઈ સ્વામી (Ph.D.)નું જન્મસ્થાન પણ ધારી છે. ધારીથી એક પાકો રસ્તો દલખાણિયાથી આગળ ચાલીને ગીરના જંગલનાં દર્શન કરાવે છે. આ રીતે દલખાણિયા પ્રકૃતિની ગોદમાં એક નાનું બગીચા જેવું, ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ સભર, ગૌરવ ધરાવી શકે તેવું સૌરાષ્ટ્રનું ગામ હતું.
સાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક 3 4