________________
થયો હતો. શ્રી જયંતમુનિજી અને તપસ્વીજી મહારાજ ગુજરાત જેવા સુદૂર પ્રદેશથી વિહાર કરી, રાજગૃહીમાં પગ મૂકનાર સર્વ પ્રથમ સ્થાનકવાસી સંઘના સાધુ હતા. બે હજાર વર્ષ પછી પુન: રાજગૃહીમાં આ રીતે આપણા સંતોનો પ્રવેશ થઈ રહ્યો હતો. આ ઐતિહાસિક ઘડીએ હૃદયમાં એક આનંદનું મોજું ફરી વળ્યું હતું. ભગવાન મહાવીર અને પાર્શ્વનાથ પ્રભુના જયનાદ સાથે શ્વેતાંબર કોઠીમાં પગ મૂક્યો અને શ્રી કનૈયાલાલજીએ ભાવભર્યું સ્વાગત કર્યું તે દૃશ્ય અને તે અવસર ખરેખર એક ધન્ય ઘડી હતી. જીવનમાં આવો અણમોલ અવસર વિરલ જ ગણાય. મુનિરાજો પણ તેને પોતાનો પુણ્યોદય માનતા હતા. રાજગિરિની અખંડ પવિત્રતા :
મુનિશ્રી કહે છે કે સૌરાષ્ટ્રમાં અભ્યાસ કરતા, ત્યારે શાસ્ત્રોનાં પાને પાને રાજગૃહીનું નામ જોવા મળતું હતું અને સાંભળતા હતા : “તેણે કાલેણે, તેણે સમએણે, સમણે ભગવં મહાવીરે રાયગિહે ણયરે સમોસરણું...”
આ શબ્દો હૃદયમાં પ્રતિધ્વનિત થઈને ગુંજતા હતા. તેનો ભાવ એવો છે કે તે કાળ અને તે સમયે રાજગૃહી નામની નગરીમાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીરનું સમોસરણ થયું હતું. ત્યારે મનમાં ભાવનાઓ જાગ્રત થતી કે આ રાજગિરિ નગરી ક્યાં હતી? તે ભૂમિ ક્યાં છે? આજે એ કુતૂહલ શમી ગયું હતું. સાક્ષાત્ રાજગિરિ નગરીમાં પ્રવેશ કરવાનો અવસર ઉપલબ્ધ થયો હતો. પરંતુ જુઓ, કાળે કેટલો પલટો લીધો છે ! ક્યાં તે શ્રેણિક મહારાજાની સમૃદ્ધ રાજગૃહી અને ક્યાં આજની રાજગિરિ અને તેનાં ઝૂંપડપટ્ટી જેવાં મકાનો ! આખું રાજગૃહી ભાંગીને ભુક્કો થઈ ગયું છે. હાલમાં જે મંદિરો અને મકાનો દેખાય છે, તે પણ અર્વાચીન છે અને તે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં બાંધવામાં આવ્યાં છે. સરકારે જ્યાં સુધી પ્રાચીન અવશેષો માટે ખોદકામ કર્યું નહોતું ત્યાં સુધી રાજગૃહી નગરીની આ પવિત્ર ભૂમિ પર શિયાળ રુદન કરતા હતા અને ચોર-લૂંટારાઓના અડ્ડા થઈ ગયા હતા. ફક્ત રાજગૃહીના ગરમ પાણીના કુંડ ભૂતકાળની યાદી આપતા હતા. બાકી ધરતીકંપના કારણે ઘણો ફેરફાર થઈ ગયો હતો. આ બધું પરિવર્તન થવા છતાં વીરની ભૂમિ તો એ જ હતી. ભૂમિના રજકણો તથા પાંચે પહાડના શિલાખંડો પણ એ જ હતા. અહીં હજારો શ્રમણો ધ્યાનસમાધિમાં બેસી, સંથારો લઈને પ્રાણત્યાગ પણ કરતા હતા. કાળબળે ઘણું પરિવર્તન કર્યું, છતાં એનો ઇતિહાસ બદલાયો નથી કે રાજગિરિની પવિત્રતાનો કોઈ નાશ કરી શક્યું નથી. જે ઝરણાંઓ મહારાજા શ્રેણિકના કાળમાં વહી રહ્યાં હતાં, તે ઝરણાંઓ આજે પણ એ જ રીતે વહી રહ્યાં હતાં. પરંપરામાં વહેતા મનુષ્યના અંત:કરણમાં તે સમયના સંસ્કારોને હજી કાળ સર્વથા નાબૂદ કરી શક્યો નથી. રાજગિરિમાં પ્રવેશ કરતી વખતે, પ્રાચીન અને અર્વાચીન બન્ને પ્રવાહોની વચ્ચે મુનિશ્રીનો મન-મધુકર જ્યારે ઊડી રહ્યો હતો, ત્યારે મુનિરાજો પોતે જાણે જમીનથી ચાર આંગળ ઊંચા થઈ ગયા હોય તેવો અનુભવ કરી રહ્યા હતા.
ભગવાન મહાવીરની પાવન ભૂમિ રૂ 189