________________
ત્યાર પછી થોડા દિવસમાં તેમણે પ્રાણત્યાગ કર્યો. સતત ત્રણ વર્ષની એમની ભાવના પરિપૂર્ણ થઈ. પોતાના ઘેર રામ આવશે એ આશામાં જેમ શબરી સતત ત્રણ વરસ સુધી ભગવાન રામના સ્વાગતની તૈયારી કરતી રહી અને છેવટે તેનો ભક્તિયોગ પૂરો થયો હતો, તે જ રીતે નાનજીભાઈની ધર્મપૂર્ણ મનોકામના પૂર્ણ થઈ. આનંદરાજ જૈનની વિશિષ્ટ સેવા:
પટના શહેરમાં આનંદરાજ જૈન પંજાબના સ્થાનકવાસી જૈન હતા. મુનિવરો પ્રત્યે તેમણે ઉત્કટ ભક્તિ પ્રદર્શિત કરી. તેમણે મુનિવરોના ઇતિહાસની અને તપસ્વીજી મહારાજના તપની આરાધનાની ટૂંકમાં નોંધ કરી. તેમણે તપસ્વી મહારાજનું હાર્દિક અભિવાદન કર્યું. વિહારક્ષેત્રની અને ત્યાંની વિરાટ તપશ્ચર્યાઓની માહિતી મેળવી. પોતે નાની-મોટી કાવ્યરચના કરતા. આ અવસરે તેમણે તપસ્વી મહારાજ તથા શ્રી જયંતમુનિ ઉપર કવિતાની રચના કરી સૌને ભાવવિભોર કરી દીધા. તેઓ ગાંધીજી પ્રત્યે અનન્ય શ્રદ્ધા ધરાવતા હતા અને ખાદીધારી હતા. તેમણે આઝાદીની લડતમાં પણ ભાગ લીધો હતો. અત્યારે વૃદ્ધ હોવા છતાં અનેરું ખમીર ધરાવતા હતા. તેમણે એકત્ર કરેલી સામગ્રીનું એક પુસ્તક બહાર પાડ્યું હતું. તેમાં પૂ. તપસ્વીજી મહારાજનો ફોટો મૂકી, સારું એવું વર્ણન કરી, શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી છે. આવા શ્રાવકોની સમાજમાં ખરેખર ઘણી જ આવશ્યકતા છે. - પટના શહેરના ઇતિહાસ પર દૃષ્ટિપાત કરીએ. પટના શહેરનું ઐતિહાસિક નામ પાટલીપુત્ર છે. પાટલીપુત્ર એક સમયે સંપૂર્ણ ભારતનું કેન્દ્રસ્થાન હતું. પાટલીપુત્રનો પ્રભાવ સમગ્ર દેશમાં પડતો હતો. ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય, સમ્રાટ અશોક, ગુપ્ત વંશના રાજવીઓ ઇત્યાદિ સમ્રાટો પાટલીપુત્રમાં પોતાનો પ્રભાવશાળી ઇતિહાસ મૂકી ગયા છે. કાળક્રમે પાટલીપુત્રનો નાશ થયો. પાટલીપુત્ર પર નદી તથા ધરતીકંપ જેવી કુદરતી આપત્તિનો કોપ વરસ્યો હતો. પાટલીપુત્ર એટલે આજનું પટના. પટના આજેય મોટું શહેર છે. ઈ.સ. ૧૯૩૪ના ધરતીકંપે પટનાને પારાવાર નુકસાન કર્યું. ત્યારબાદ પટના ફરી એને ભૂતકાળની જાહોજલાલી મેળવી શક્યું નથી. વર્તમાન બિહારની રાજધાની હોવાને કારણે પટનાનું પુનઃ મહત્ત્વ વધ્યું છે. તે સમયે પટના ૨૪ માઈલ (૩૮ કિલોમીટર) લાંબું અને ૫ માઈલ (૮ કિલોમીટર) પહોળું હતું.
પટના સીટી' એ પટનાનું હૃદયસ્થાન છે. આખું પટના શહેર પવિત્ર ગંગાના કિનારે વસેલું છે. અહીં ગંગાની ધારા બહુ જ નજીક હોવાથી ગંગાદર્શનનો અણમોલ લાભ મળતો હતો. લાગતું હતું કે જૈન શાસ્ત્રકારોએ વરસ્તુતિમાં “સલિલાણ ગંગા' શબ્દો ઉચ્ચારીને ગંગાને સાચો ન્યાય આપ્યો છે.
સાધુતાનું શિખર અને માનવતાની મહેંક n 182