________________
સ્થૂલિભદ્રનું સ્મારક અને ભવ્ય સંભાવના :
દિગંબર જૈન મંદિર તથા રેલવે ક્રોસિંગને પેલે પાર જૈનશાસનની ઐતિહાસિક કથાના સુશોભિત મહાન પાત્ર સ્થૂલિભદ્ર મહારાજની જીવનલીલાને સ્પર્શ કરતું સ્મારક બનાવવામાં આવ્યું છે. પૂ. મુનિશ્રી એ સ્મારક જોવા માટે સવા૨થી ત્યાં પધાર્યા. પટનાના જૈન સમાજને આપણા ઐતિહાસિક વારસાની જાણ થાય અને તે પ્રત્યે ગૌરવ થાય એ શુભ આશયથી ત્યાં સમાજનાં ભાઈ-બહેનો મોટી સંખ્યામાં આવે તેવી વ્યવસ્થા કરી. સમાજે સ્મારકના સ્થળે સાધર્મિક વાત્સલ્ય રાખ્યું હતું. મુનિશ્રીએ આખો દિવસ સ્મારક અને આસપાસના વિસ્તારનું નિરીક્ષણ કર્યું. સ્થૂલિભદ્રની સ્મારકભૂમિમાં કોશાનું જીવનપરિવર્તન તથા સ્થૂલિભદ્રજીના અપૂર્વ બ્રહ્મચર્યનો પ્રકાશ દષ્ટિગોચર થતાં હતાં.
આ આખું સ્થાન અવિકસિત અવસ્થામાં પડ્યું છે. પટના જેવા શહેરમાં જૈનોની પાસે આટલી ભૂમિની સંપદા હોવા છતાં અત્યાર સુધી જૈન સમાજ ત્યાં કશું કરી શક્યો નથી. સ્મારક સાવ નાનું છે. આખી કથાને વિકસિત કરી વારાણસીના સારનાથની જેમ જો મોટા પાયે સ્મારક બાંધવામાં આવે અને જૈન ઇતિહાસના જે કાંઈ અવશેષો મળે તેનું સંગ્રહાલય (મ્યુઝિયમ) બનાવવામાં આવે, તો સમગ્ર ભારતવાસીઓ માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર બની જાય.
પાટલીપુત્ર ઐતિહાસિક નગર હોવાથી ત્યાં ઘણું જાણવાનું અને જોવાનું હતું. ગંગા નદીના કિનારે વિશાળ સંગ્રહાલય (મ્યુઝિયમ) હતું. તેમાં બૌદ્ધ અને જૈન સમયનાં બધાં ધાર્મિક ચિહ્નો અને પ્રતીકો તથા ઐતિહાસિક સામગ્રી રાખવામાં આવ્યાં હતાં. મૌર્ય અને ગુપ્તવંશી રાજાઓનો ભવ્ય ભૂતકાળ પ્રત્યક્ષ થતો હતો. તે ઉપરાંત મુનિશ્રીએ એક દિવસ પટના કૉલેજનું પણ નિરીક્ષણ કર્યું.
શીખ સમાજના સદ્ગુરુ ગોવિંદસિંહનું જન્મસ્થાન પટના છે, તેથી પટનામાં વિશાળ ગુરુદ્વારા છે. આસપાસમાં સેંકડો પંજાબી ભાઈઓ વસે છે. પટનાના વ્યાપારમાં તેમનું મહત્ત્વનું સ્થાન છે. તેઓ સુખી, સંપન્ન અને ધર્મ માટે ભોગ દેનારી પ્રજા છે. મુનિશ્રીએ ગુરુદ્વારાનાં દર્શન કર્યાં. અહીં ગુરુ ગોવિંદસિંહના બાલ્યકાળથી લઈ તેમના પુત્રોએ બલિદાન આપ્યું તે બધાં ચિત્રો દ્વારા એમની જીવનગાથા આલેખવામાં આવી છે.
ગુરુ ગોવિંદસિંહના પુત્રોના બલિદાનની કથા શ્રી જયંતમુનિજીએ બાળપણમાં વાંચી હતી. આજે ગુરુ ગોવિંદસિંહની જન્મભૂમિમાં તે બલિદાનની ચિત્રાવલી પ્રત્યક્ષ જોઈ, ત્યારે રુંવાડાં ઊભાં થઈ ગયાં. આંખમાંથી આંસુ સરી પડ્યાં. ખરેખર! ભારતના ઇતિહાસમાં ગુરુ ગોવિંદસિંહ અને તેમના પુત્રોનું બલિદાન એક નક્ષત્રની જેમ ચમકતું રહેશે. પંજાબી ભાઈઓએ મુનિશ્રીનું સ્વાગત કર્યું અને ગુરુદ્વારામાં ભક્તિપૂર્વક લઈ ગયા. મુનિશ્રીએ ત્યાં પ્રાસંગિક પ્રવચન આપ્યું.
પૂર્વભારતનો ઐતિહાસિક વિહાર D 183