________________
હતી. તેઓ કવિ, શાયર અને વિદ્વાનોના ખાસ પ્રેમી હતા અને સાથેસાથે રાષ્ટ્રપ્રેમી પણ હતા.
એ વખતે ગાંધીજીનું આંદોલન ચાલતું હતું તેથી લાલા ફૂલચંદજી ખાદીધારી થઈ ગયા હતા. આખી જિંદગી તેમણે ખાદી પહેરી. ગાંધીજીના દર્શને ગયા ત્યારે તેમણે આખી કૉંગ્રેસને આમંત્રણ આપ્યું. કાનપુરના આંગણે કૉંગ્રેસ ભરાય તો તેનો બધો ખર્ચ પોતે વહન કરશે તેવું વચન આપ્યું. ગાંધીજી ખુશ થયા. જવાહરલાલ નહેરુએ પીઠ થાબડી. વલ્લભભાઈ સ૨દા૨ે પ્રેમથી નવાજ્યા. કાનપુરના આંગણે અખિલ ભારતીય મહાસભા કે જેને અત્યારે કૉંગ્રેસ કહેવામાં આવે છે, તેનું વિરાટ સંમેલન ભરાયું. કાનપુરની કૉંગ્રેસમાં દેશના બધા નેતા લાલા ફૂલચંદજીના મહેમાન થયા
હતા.
ગાંધીજીએ લાલાજીને પૂછ્યું, “લાલાજી, આપ ક્યા કામ કરેંગે?”
લાલાજીએ હાથ જોડીને કહ્યું, “મહાત્માજી, મૈંને અપના કામ સોચ લિયા હૈ. જબ સબ લોગ ભોજન કરકે ઊડેંગે તબ ઉસકે પત્તર ઉઠાને કા કામ મૈં કરૂંગા.”
ગાંધીજી ભાવવિભોર થઈ ગયા. ખરેખર, લાલાજીએ આ કામ કરી બતાવ્યું. ત્યારબાદ લાલાજી રાષ્ટ્રીય જીવનમાં જોડાઈ ગયા. સાથેસાથે ધાર્મિક કાર્યોમાં પણ ખૂબ રસ લેતા હતા.
લાલા ફૂલચંદજીએ દિવાકર ચોથમલજીનું ચાતુર્માસ કાનપુરમાં ધામધૂમથી કરાવ્યું હતું. લાલાજીનો જન્મ ચુસ્ત દિગંબર પરિવારમાં થયો હતો. પરંતુ ચોથમલજી મહારાજના પરિચયમાં આવ્યા પછી તેઓ સ્થાનકવાસી રંગે રંગાઈ ગયા. પોતાના ત્રણ માળના એક વિશાળ બિલ્ડિંગ ઉપર પોતાના માતુશ્રી રુક્ષ્મણીબહેનનું પવિત્ર નામ જોડી, તેને “રુક્ષ્મણી જૈન ભવન” એવું આદર્શ નામ આપી, સ્થાનકવાસી સંઘને અર્પણ કરી દીધું. આજે પણ સ્થાનકવાસી જૈન સંઘ રુક્ષ્મણી જૈન ભવનનો ધાર્મિક કાર્યક્રમમાં ઉપયોગ કરી પોતાનો હક ધરાવે છે.
ઉદારદિલ લાલા ફૂલચંદજી :
લાલા ફૂલચંદજી મોટા દાનેશ્વરી હોવા છતાં એમનો જમીનદારી રંગ હજુ ચાલુ જ હતો. તે દર શનિવારે પોતાને ત્યાં વિદ્વાનોની સભા, કવિસંમેલન, કવ્વાલી અને મુશાયરા યોજતા. જેના ઉપર ખુશ થાય તેને સારું એવું ઇનામ આપતા. એક પંજાબી ભાઈ તેમની ચાપલૂસી કરનારા તાલીમિત્ર હતા. આ પંજાબી મિત્ર ખૂબ નટખટ હતો. તે એકાદ શેર બોલે અને લાલા ખુશ થઈને કહેતા, “અરે યાર દોસ્ત, તુમકો યહ એક મકાન દિયા, તુમકો વહ બિલ્ડિંગ દે દિયા.” આ રીતે તેમણે પંજાબીને બે-ચાર મકાનો આપી દીધાં ! લાલાજીના પરિવારમાં ખળભળાટ મચી ગયો !
સમયાનુસા૨ આવક ઓછી થતી ગઈ. ખર્ચ વધી રહ્યો હતો. લાલાજીના મોટા પુત્ર મનહરલાલજી ખૂબ જ એશ-આરામથી જિંદગી ગુજારતા હતા. બીમાર હોવાથી મોટા ખર્ચા પણ હતા. આ રીત
ગંગામૈયાની ગોદમાં D 127