________________
रतिर्हासश्च शोकश्च क्रोधोत्साहौ भयं तथा । जुगुप्सा विस्मयश्चेत्थ - मष्टौ प्रोक्ताः शमोऽपि च ॥ १ ॥
एते प्रास्वादाङ्कुरमूलभूताः स्थिरतया वर्त्तमानाः स्थायिभावा नव । निवेदादयस्त्रयस्त्रिंशद् व्यभिचारि
भावाश्च भावपदवाच्या । तदुक्तम्
संचारिण प्रधानानि देवादिविषया रतिः । उबुद्धमात्र स्थायी च भाव इत्यभिधीयते ॥
विभावाः - ' रत्यादिस्थायिभावोद्बोधका विभावाः ।' ते च द्विप्रकाराः ग्रालम्बनोद्दीपन भेदाभ्याम् । यं प्रालंब्य रसोद्गमः भवति स 'श्रालम्बनविभावः' । ये च रसमुद्दीपयन्ति ते ' उद्दीपनविभावाः' ।
अनुभावाः- तत् तत् कारणैरुद्बुद्धं स्थायिभावं ये बहिः प्रकाशयन्ति तेऽनुभावाः ।
व्यभिचारिभावा: - ' रत्यादिस्थायिभावे ये प्रधानतया प्रभवन्ति वा प्रचलन्ति ते व्यभिचारिभावाः ।
अनौचित्येन प्रवृत्तेर्दुष्टा रसा रसाभासा दुष्टाभावा भावाभासाश्च । तत् प्रशान्ति भावस्य शान्तिः प्रशम्य - दवस्था । एवमादिपदेन भावस्योक्तरूपस्योदयः । उद्गमा
साहित्यरत्नमञ्जूषा - १५
