________________
यथा-'मगरणः' तद्स्वरूपज्ञेयार्थं 'मा-ता-रा'।
sss पूर्वरूपाद् 'यगण, मगरण, तगण, रगण, जगण, भगण, नगण, सगरण' इत्यष्टनामानि सन्ति । तथा लघुः गुरुश्च संमिल्य दशैतानि ज्ञातव्याः ।
मात्राछन्दभिन्नानामन्येषां छन्दसां सौकर्याय गणवर्गः समुपदिष्टः शिष्टजनैः । गणश्चाष्टधा। तद्यथा-मगण, नगण, भगण, यगण, जगण, रगण, सगण, तगणभेदात् । तेषां स्वरूपं दर्शयति अनेनश्लोकेनमस्त्रिगुरुस्त्रिलघुश्च नकारो ,
भादिगुरुः पुनरादिलघुर्यः । जो गुरुमध्यगतो रलमध्यः,
सोऽन्तगुरुः कथितोऽन्तलघुस्तः ॥१॥
अन्यच्च
आदिमध्यावसानेषु, भजसा यान्ति गौरवम् । यरता लाघवं यान्ति, मनौ तु गुरुलाघवम् ॥२॥
वर्णत्रयसमुदयो 'गरणः'। तत्र यस्मिन् गणे त्रयोऽपि वर्णा गुरवः सन्ति, सो 'मगरणः' मन्यते । यत्र त्रयो वर्णाः लघवः सन्ति, सो 'नगरणः' गण्यते । यत्र प्रथमो वर्णः
साहित्यरत्नमञ्जूषा-२०
