SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 543
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृदध्याये पञ्चमो घञादिपादः ५०५ [क० च०] उद०। ननु घापवादोऽयं घञ्। ततश्चास्याभावपक्षे घेनैव प्रत्युदाहरणं योग्यमिति चेत्, न। घञि घे वा विशेषो नास्ति इत्युदकवर्जनं व्यर्थमित्याहघे त्विति।।१२७२। [समीक्षा 'उदक' शब्द की सिद्धि दोनों ही व्याकरणों में घञ्-प्रत्ययान्त निपातन से की गई है। पाणिनि का सूत्र है- "उदकोऽनुदके'' (अ०३।३।१२३)। अत: उभयत्र समानता ही है। [रूपसिद्धि] १-२. उदङ्कः। उद् + अन्च् + घञ् + सि। ऊर्ध्वमञ्चन्त्यनेन। घृतोदङ्कः। घृत + ' उद् + अन्च् + घञ् + सि। 'उद्' उपसर्ग-पूर्वक 'अन्च्' धातु से 'घञ्' प्रत्यय, चकार को ककार, नकार को अनुस्वार, अनुस्वार को ङकार तथा विभक्तिकार्य।।१२७२। १२७३. जालमानायः [४।५।१०१] [सूत्रार्थ जाल अर्थ में ‘आनाय:' शब्द निपातन से सिद्ध होता है।।१२७३। [दु० वृ०] 'आनायः' इति निपात्यते जालञ्चेत् । आनीयन्तेऽनेनेति आनायो मत्स्यानाम् । आखन्यतेऽनेनेति आखनः, घोऽपि दृश्यते। आखान इति घञपि। आख इति "अन्यतोऽपि च" (४।३।४९) इति डः। करणेऽपि आखरः, आखनिकः, आखनिकवकः इति। डर - इक - इकवका औणादिका इति।।१२७३। [समीक्षा] जाल के अर्थ में ‘आनाय:' शब्द घञ्-प्रत्ययान्त निपातन से दोनों ही आचार्यों ने सिद्ध किया है। पाणिनि का सूत्र है -- “जालमानायः'' (अ०३।३।१२४)। अत: उभयत्र समानता ही है। [रूपसिद्धि] १. आनायः। आङ् + नी + घञ् + सि। आनीयन्तेऽनेन। 'आङ्' पूर्वक 'नी' धातु से ‘घञ्' प्रत्यय, ईकार को गुण, आय आदेश तथा विभक्तिकार्य।।१२७३। १२७४. ईषदुस्सुषु कृच्छ्राकृच्छ्रार्थेषु खल् [४।५।१०२] [सूत्रार्थ] भाव - कर्मवाच्य में दुःख-सुख अर्थों में 'ईषद् - दुस् - सु' के उपपद में रहने पर धातु से 'खल्' प्रत्यय होता है।।१२७४। [दु० वृ०] कृच्छ्रे दुःखं दुसोऽर्थः। अकृच्छ्रे सुखमितरयोरर्थ:। एषूपपदेषु कृच्छ्राकृच्छ्रार्थेषु
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy