SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 517
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृदध्याये पञ्चमो घञादिपादः ४७९ [समीक्षा] 'आदिः, विधिः, सन्धि:' इत्यादि शब्दों के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में 'कि' प्रत्यय का विधान किया गया है । पाणिनि का सूत्र है - " उपसर्गे घोः किः” (अ० ३।३।९२) । कातन्त्रकार 'दा-धा' धातुत्रों की 'दा' यह सार्थक संज्ञा करते हैं, जबकि पाणिनि ने तदर्थ कृत्रिम 'घु' संज्ञा की है । इसके अतिरिक्त उभयत्र समानता ही है । [रूपसिद्धि] १-५. आदिः । आङ् + दा + कि सि। निधिः । नि+धा+कि+सि । विधिः । + वि+धा+कि+सि । आधि: । आङ् + धा+कि+सि । सन्धिः । सम् + धा+कि+सि । 'आङ्नि-वि-सम् ' उपसर्ग-पूर्वक 'दा-धा' धातुत्रों से 'कि' प्रत्यय, आकारलोप तथा विभक्तिकार्य ।।१२४२। १२४३. कर्मण्यधिकरणे च [४।५।७१] [ सूत्रार्थ] कर्मकारक के उपपद में रहने पर दासंज्ञक धातुओं से अधिकरण अर्थ में 'कि' प्रत्यय होता है ।। १२४३ । [दु० वृ०] कर्मण्युपपदे दासंज्ञकात् किर्भवति अधिकरणे च । बालधिः, जलधिः । उपसर्गैरव्यवधानतैव- पयोनिधिः || १२४३। [वि०प०] कर्मण्य०। उपसर्गैरित्यादि । एतच्च " आतोऽनुपसर्गात् कः " (४|३|४) इत्यत्रानुपसर्गग्रहणेन ज्ञापितमिति ।। १२४३ । [क०च०] कर्मणि० । पृथग्विभक्तिनिर्देशान्न द्वयोरभिधेयता, किन्तु एकमुपपदमेकमभिधेयम्, तत्रापि कर्मणीति पूर्वपाठस्तदेवोपपदं प्रागुपपदं ततो धातुस्ततश्च प्रत्यय इति नियमात् ॥१२४३। [समीक्षा] 'बालधिः, जलधिः' इत्यादि शब्दों के सिद्ध्यर्थ दोनों ही आचार्यों ने 'कि' प्रत्यय किया है । पाणिनि का सूत्र है - " कर्मण्यधिकरणे च ' ( अ० ३।३।९३) । इस प्रकार उभयत्र समानता ही है [रूपसिद्धि] १ - २. बालधिः । बाल + धा+कि+सि । बालाः धीयन्तेऽस्मिन् । जलधिः । जल + धा+कि+सि । जलं धीयतेऽस्मिन् । 'बाल - जल' के उपपद में रहने पर 'डु धाञ् धारणपोषणयोः' (२।८५) धातु से 'कि' प्रत्यय, आकारलोप तथा विभक्तिकार्य।। १२४३।
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy